اقتصاد مقاومتی


مقدمه:

با ظهور انقلاب اسلامی، شکل جدیدی از حکومت در دنیا پدیدار شد که بنای سازگاری با قطب قدرت استکبار را نداشته و به مبارزه با استکبار پرداخت. ظهور چنین حکومتی آن هم در منطقه خاورمیانه که از لحاظ اقتصادی و سیاسی دارای اهمیت بسیار زیادی است، باعث شد که نظام استکبار جهانی با تمام قوا به مبارزه با انقلاب اسلامی برخیزد. با پایان یافتن جنگ و عدم پیروزی استکبار در زمینه های نظامی، تهاجمات به عرصه های دیگر کشیده شد. یکی از این عرصه ها که خصوصا در سال های اخیر با تهاجمات گسترده همراه بوده است، “عرصه اقتصادی” است؛ امروز کشور ما در حوزه های اقتصادی خود با مسائل یا مفاهیمی مواجه است که به هیچ عنوان تاکنون چه در عرصه ی نظر و چه در عرصه ی عمل و تجارب بشری مشابه و مابه ازای واقعی نداشته است. بنابراین خود ما به عنوان یک کشور در حال توسعه مکلّف به نوآوری، ابتکار، نظریه پردازی و الگوسازی در این عرصه های جدید اقتصادی هستیم؛ به عبارت دیگر هر کشوری که عَلم استکبار ستیزی را برپا کند نیازمند چنین الگوها و نوآوری هایی است؛ یکی از این مفاهیم، “اقتصاد مقاومتی” است.

اگر تمام دانش انباشته و کتاب های مرسوم اقتصادی دنیا را مطالعه کنید، نظریه یا تجربه ای مدون و مکتوب درباره ی اقتصاد مقاومتی نخواهید یافت. در تمام متون و کتاب های اقتصاد، هیچ پیشینه نظری یا عملی از تحریم بانک مرکزی نخواهید دید و از آنجا که این امر تا کنون سابقه نداشته، چگونگی واکنش به آن هم امری بدیع است. حتی اگر مطالعاتی هم در این باره صورت گرفته باشد، در طبقه بندی های محرمانه و امنیتی قرار گرفته و امکان دسترسی به آن برای کارشناسان معمولی وجود ندارد. نتیجه اینکه اقتصاددانان ایرانی نمی توانند از نظریه های متداول برای حل مشکل و مسأله ی خود بهره بگیرند؛ لذا الگوی اسلامی ایرانی اداره ی جامعه، شکل بدیعی به خود می گیرد که الهام بخش جمیع ملت های آزاده خواهد بود.

معرفی اقتصاد مقاومتی:

اقتصاد مقاومتی یعنی تشخیص حوزه های فشار یا در شرایط کنونی تحریم و متعاقبا تلاش برای کنترل و بی اثر کردن فشارها و در شرایط آرمانی تبدیل چنین فشارهایی به فرصت، که قطعا باور و مشارکت همگانی و اعمال مدیریت های عقلایی و مدبرانه پیش شرط و الزام چنین موضوعی است. اقتصاد مقاومتی به معنای کاهش وابستگی های خارجی و تأکید بر تولید داخلی کشور و تلاش برای خوداتکایی است و صد البته که منظور از اقتصاد مقاومتی واقعی، یک اقتصاد مقاومتی فعال و پویاست نه یک اقتصاد منفعل و بسته؛ چنانچه مقاومت برای دفع موانع پیشرفت و کوشش در مسیر حرکت و پیشرفت تعریف می شود.

به عبارت دیگر اقتصاد مقاومتی مجموعه تدابیر و راهکارهایی است که برای پیشبرد امور اقتصادی در شرایط مقاومت در همه زمینه های اقتصادی به کار گرفته می شود، مانند تغییر در الگوی مصرف مردم از مصرف کالای خارجی به سمت مصرف کالای داخلی؛ برخورد قاطعانه قوه قضاییه با مفسدان اقتصادی و…؛ به بیان دیگر چکش کاری بدنه اقتصادی کشور و ایرانیزه کردن سیستم اقتصادی به گونه ای که در مقابل هر گونه تحریم و فشارهای همه جانبه خارجی به اقتصاد کشور گزندی وارد نشود.

تاریخچه اقتصاد مقاومتی:

پس از تشدید تحریم های غرب علیه ایران در سال های اخیر این شیوه توسط حکومت ایران ترویج می شود و در اقتصاد مقاومتی هدف استفاده از توان داخلی و مقاومت در مقابل تحریم ها با ایجاد کمترین بحران است.

اقتصاد مقاومتی یا ریاضت اقتصادی؟

ریاضت اقتصادی به طرحی گفته می شود که دولت ها برای کاهش هزینه ها و رفع کسری بودجه، به کاهش و یا حذف ارائه برخی خدمات و مزایای عمومی، صرفه جویی در مخارج جاری کشور، کاهش هزینه های رفاهی و… دست می زنند. این طرح که به منظور مقابله با کسری بودجه توسط برخی دولت ها اجرا می شود گاهی اوقات به افزایش میزان مالیات و افزایش دریافت وام ها و کمک های مالی خارجی می انجامد. هدف از اجرای طرح های ریاضت اقتصادی بازگرداندن اعتماد از دست رفته، بهبود وضعیت مالی کشور و توانمند کردن کشور برای بازیابی طولانی مدت است؛ بنابراین از جمله نتایجی که اجرای طرح های ریاضتی بر اقتصاد دارد، می توان کاهش تقاضا، کاهش تورم و مقابله با کسری بودجه را نام برد.

یکی از روش های رسیدن به اقتصاد مقاومتی از راه صرفه جویی است نه ریاضت.

اگرچه اقتصاد ایران شاید ناچار شود در درازمدت به سیاست های ریاضتی روی بیاورد، اما اقتصاد مقاومتی و ریاضت اقتصادی دو مفهوم جداگانه و مستقل است که به هیچ عنوان منجر به بروز یکدیگر نخواهند شد. در اقتصاد مقاومتی محدودیتی در منابع وجود ندارد اما استفاده بهینه از منابع موجود باید طی یک برنامه زمان بندی شده صورت گیرد و این در حالی ست که در ریاضت اقتصادی ما با محدودیت در منابع و سرمایه ها روبه رو هستیم و به ناچار باید به سهمیه بندی و کم مصرف کردن با محدودیت های موجود مقابله کنیم؛ پس می توان اینگونه بیان کرد که ریاضت اقتصادی به معنای آن است که بار سختی مشکلات اقتصادی بر روی دوش مردم قرار بگیرد نه طراحان برنامه های اقتصادی و دستگاه های اجرایی؛ اما اقتصاد مقاومتی آن است که بار سختی ها بر دوش طراحان، برنامه ریزان و مجریان طرح اقتصادی خواهد بود چنان که در اقتصاد مقاومتی قوای سه گانه باید با تعامل بیش از گذشته، تصمیمات لازم را اتخاذ کرده و برای اجرا به دستگاه های ذیربط ابلاغ کنند. هر یک از قوا باید با مرور وظایف خود نسب به رفع چالش ها و موانع اجرای طرح اقتصاد مقاومتی اقدام کرده و هر یک از آنها تعامل با قوای دیگر را در برنامه کاری خود قرار دهند.

چرا اقتصاد مقاومتی اهمیت دارد؟

یکی از ترفندهای کشورهای پیشرفته برای عقب نگه داشتن کشورهای در حال توسعه، ایجاد بحران ها و نوسانات کاذب در اقتصاد آن کشورهاست؛ این بحران ها می توانند از یک سو تهدید و از یک سو فرصت قلمداد شوند. اگر مردم و مسئولین کشور صرفا به فکر راه حل های کوتاه مدت و مقطعی باشند، ساختارهای اقتصادی تغییری نکرده و همه امکانات کشور صرف فرو نشاندن نزاع ها و نوسانات خواهد شد و منابع کشور به هدر خواهد رفت؛ در این صورت قطعا چنین شرایطی یک تهدید بزرگ محسوب می شود؛ اما اگر این فشارها باعث تغییر و اصلاح در ساختارهای اقتصادی یک کشور گردد، در نهایت به خودکفایی، استقلال و بی نیازی کشور منجر می شود که همان مقاوم سازی اقتصاد است. لازمه این امر، حضور یک تفکر نظام مند، بلند مدت و استراتژیک است تا بتواند این فرصت ها را در ساختار کشور فراهم نماید.

آیا مقاومت در برابر فشارها و تحریم های خارجی، مشکلات اقتصادی را بیشتر نمی کند؟

مصالحه و سازش با قدرت های سلطه گر، موجبات افزایش وابستگی، برونزایی اقتصاد، تعطیلی تولید داخلی و نهایتا فلج شدن کل اقتصاد را به همراه دارد که با منافع مردی ناسازگار است. عزت و استقلال ملی در برابر زیادی خواهی های قدرت های سلطه جو، احیا کننده توان های داخلی کشور است. البته این امر به معنای انزوا یا کناره گیری از اقتصاد جهانی نیست بلکه برعکس، اقتضای تمدن چندهزار ساله ایرانی، تعاملی شکوهمندانه و عزتمندانه با اقتصاد جهانی است، به طوری که قواعد این بازی مقتدرانه به نفع مردم کشورمان رقم بخورد. سازش با غرب در شرایط فعلی که هنوز ساختارهای تولید کشور به خودکفایی نرسیده است و توان اقتصادی مورد نیاز به فعلیت نرسیده است، تعاملی تحقیر آمیز خواهد بود و ما را به یک خام فروش دلال صفت تبدیل خواهد کرد؛ در صورتی که اقتصاد مقاومتی در کشور شکل بگیرد و مدیران و دولتمردان دست به دست هم دهند تا آن را اجرایی کنند در آینده بسیار نزدیک شاهد رشد و شکوفایی اقتصاد کشورمان خواهیم بود؛ اما در این بین هر موضوعی دارای الزاماتی است که می بایست به آن توجه ویژه و جدی شود؛ اقتصاد مقاومتی هم از این قاعده مستثنی نبوده و دارای ملزوماتی است که در صورتی که به درستی شناخته شود امید آن خواهد بود که اقتصاد مقاومتی به بهترین شکل اجرایی شود. این الزامات عبارتند از:

الف: توجه جدی و حمایت دائمی از بخش کشاورزی

وجود شرایط آب و هوایی ۴ فصل و موقعیت جغرافیایی کشورمان بستر مناسبی برای افزایش تولید محصولات کشاورزی برای تأمین نیازهای داخلی و صادرات را فراهم ساخته است. از نگاه رشد و پیشرفت اقتصادی، بخش کشاورزی در فرآیند رشد و توسعه کشور وظایف مهم و اساسی را بر عهده دارد. اگر چه طی این سال ها سیاست خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی در دستور کار قرار داشته است و در تولید برخی محصولات از جمله گندم محقق گردید اما به نظر می رسد هنوز بخش کشاورزی توان رقابت با محصولات خارجی را نداشته و واردات بی رویه ی تولیدات کشاورزی به این بخش ضربات سهمگینی وارد نموده است.

ب: مدیریت بر واردات

کنترل واردات محصولات مصرفی از طریق تشدید ضوابط و استانداردهای لازم یکی از کارهایی است که تا حدی شروع شده و دستاوردهای موثری هم به دنبال داشته؛ اما این روند باید دقیق تر دنبال شود. افزایش تعرفه و ایجاد الزام برای دریافت مجوز از وزارتخانه های متبوع می تواند یکی از راه های کاهش واردات باشد.

ج: جلوگیری از خام فروشی نفت

تحریم نفت، فرصت مناسبی است تا به جای خام فروشی نفت، با تبدیل نفت به محصولات متنوع پتروشیمی، بنزین و انرژی های دیگر، ضمن ایجاد ارزش افزوده و تأمین نیازهای داخلی در این عرصه، به راحتی محصول نهایی را در بازار جهانی صادر کنیم. با توجه به فناوری های پیچیده و روز دنیا، کشورهای صنعتی از هر بشکه نفت خام حداقل ۲۲۰ دلار و حداکثر ۱۳۷۰ دلار بهره برداری می کنند؛ ما هم اگر با نگاه اقتصاد مقاومتی خام فروشی نفت را کم یا قطع کنیم ارزش افزوده بیشتری به دست خواهیم آورد.

د: اصلاح ساختار مالیاتی

یکی از روش های معقول اقتصادی فراهم سازی بسترها برای تحقق نظام مالیاتی در کشور است که دولت با طیب خاطر می تواند روی درآمدهای آن حساب باز کند. اگرچه در طرح تحول اقتصادی، اصلاح مالیات در دستور کار بود و قدم های خوبی هم برداشته شد؛ اما هنوز درآمد مالیاتی ما با میانگین جهانی و میانگین درآمد مالیاتی بسیاری از کشورها فاصله زیادی دارد، اما در این بین موضوع فرار مالیاتی اهمیت خاصی دارد که باید برای آن تدابیر ویژه ای صورت بگیرد، زیرا برخی برابردها نشان می دهد میزان فرار مالیاتی حداقل ۲ برابر درآمد مالیاتی بالقوه ی فعلی است؛ در صورت اصلاح این سیستم مالیاتی می توان امیدوار بود که خام فروشی نفت کاهش یافته و به سمت اقتصاد خودکفا که نتیجه اقتصاد مقاومتی است حرکت کنیم.

ه: تولید محور بودن سیاست گذاری ها

تولید محوری بودن سنجه ی سیاست گذاری های اقتصادی کشور باشد؛ یعنی باید در سیاست های ارزی، در سیاست های پولی و مالی، در سیاست های تجاری و در سیاست های بانکی و مالیاتی برای تولید اولویت قائل باشیم. تجلی ملموس این مطلب این گونه خواهد بود که اگر جایی ناچار بودیم بین تولید گرایی و مصرف گرایی انتخاب کنیم، باید تولید را مقدم بداریم؛ این مطلب در اجرای سیاست هدفمندی یارانه ها می تواند تجلی بسیار ملموسی داشته باشد.

و: اجرای سیاست های اصل ۴۴ قانون اساسی

محدود سازی اقتصاد دولتی و آزاد سازی اقتصاد از پیامدهای مهم اصل ۴۴ قانون اساسی است. اقتصاد مقاومتی فعال و پویا نیازمند برنامه ریزی استراتژیک و راهبردی، مبتنی بر مردمی کردن اقتصاد از طریق میدان دادن بیشتر به فعالان بخش خصوصی و رفع موانع و مشکلات این بخش می باشد؛ بخش خصوصی به عنوان موتور و محرک اصلی رشد اقتصادی و صنعتی است که با بکارگیری سرمایه خود و جذب و مشارکت سرمایه های غیر دولتی، استفاده بهینه از منابع انسانی و اعمال مدیریت کارآمد، ضمن ایفای نقش خود در رشد اقتصادی و صنعتی کشور، می تواند اهداف توسعه ای دولت را محقق نماید. اقتصاد مقاومتی بر پایه و اساس سرمایه معنوی افراد و جامعه استوار است و بخش خصوصی بدون شک برترین بستر، برای همراهی مردم به عنوان اصلی ترین ارکان مقاومت در جامعه، برای ضد ضربه کردن اقتصاد در برابر تحریم هاست.

ز: توجه به نخبگان و استفاده از فناوری های نوین

نخبه به فرد برجسته و کارآمدی اطلاق می شود که اثرگذاری وی در تولید علم، هنر و فناوری کشور محسوس باشد و هوش، خلاقیت، کارآفرینی و نبوغ فکری وی در راستای تولید دانش و نوآوری موجب سرعت بخشیدن به رشد و توسعه علمی کشور گردد. زمانی که فناوری های نوین مشمول تحریم قرار می گیرند و کشورهای دیگر اجازه نمی دهند این فناوری ها به ایران برسند، اگر از نخبگان حمایت شود، می توان این فناوری ها را تبدیل به فعالیت تجاری کرد؛ میدان دادن به نخبگان در عرصه صنعت، تجارت و کشاورزی، از ویژگی های اقتصاد مقاومتی است و باید شرایط به گونه ای باشد که نخبگان بدون مانع کارهای خود را پیش برند. آنچه جای نگرانی است، تحریم خارجی نیست بلکه نگرانی در خصوص موانع تولید و تجارت در داخل کشور است که گاهی شدیدتر از تحریم ها عمل می کند.

اهداف تحقق اقتصاد مقاومتی:

مهار سوداگری و فساد، گام اول تحقق اقتصاد پایدار

منظور از سوداگری، فعالیت های غیر مولدی است که از تلاطمات و نوسان های بازار سوء استفاده نموده و بهره مندی هایی را نصیب برخی افراد می گرداند. در اقتصاد مبتنی بر دلالی و سوداگری، بخش مولد بیشترین آسیب را دیده و سازوکار اقتصاد به سمت حباب های قیمتی و نوسان های شدید سوق می یابد؛ چنین اقتصادی در مواجهه با فشارهای خارجی کمترین پایداری و مقاومت را داشته و به سرعت متلاشی می شود.

مردمی سازی اقتصاد، ارتقای اقتصاد مقاومتی در برابر تحریم ها

برای این کار، در گام اول می بایست توانمندسازی آحاد مردم در دستور کار قرار گیرد تا زمینه برای حضور موثر همه افراد در فعالیت های مولد اقتصادی فراهم شود. وحدت و همکاری میان فعالین می تواند به اشکال گوناگون شبکه سازی، خوشه سازی، زنجیره تأمین و… در دستور کار قرار گیرد.

خلاصی از وابستگی به درآمد نفت، مصداق خود اتکایی

سازوکارهای حوزه اقتصادی بایستی به گونه ای مورد بازبینی قرار گیرند که تمامی مواردی که وابستگی کشور را به دنبال دارد، شناسایی نموده و در خصوص آنها تصمیم گیری نمایند؛ در موارد کم اهمیت تر می توان این حوزه ها را متنوع و متکثر نمود تا میزان وابستگی کشور کاهش یابد. در موارد خاصی نیز ممکن است جایگزین سازی کامل مد نظر قرار گیرد. برخی از سیاست هایی که در این خصوص قابل طرح هستند عبارتند از: جایگزینی درآمدهای جاری به جای نفت مانند: “مالیات و درآمدهای ترانزیتی و…”.

اقتصاد مقاومتی و تحریم ها:

تحریم ابزاری تنبیهی است که در سیاست خارجی مورد استفاده قرار می گیرد. هدف از تحریم، فشار بر کشور هدف برای تغییر رفتار است؛ این تغییر رفتار می تواند تغییر رفتار سیاسی یا تغییر سیاست های اقتصادی باشد. تحریم اقتصادی همواره یکی از ابزارهای فشار و اجبار در پیشبرد اهداف سیاست خارجی کشورها در سطح بین المللی مورد توجه قرار گرفته است.

اهداف واهی این تحریم ها عبارت اند از:

جلوگیری از نقض حقوق بشر

مبارزه با تروریسم بین المللی

منع گسترش سلاح های هسته ای

حمایت از حقوق کارگران

حفظ محیط زیست

جلوگیری از گسترش مناقشات و جنگ های داخلی.

میزان تأثیرگذاری تحریم بطور شدیدی به پارامترهای تعیین کننده اقتصادی کشور تحریم شده بستگی دارد؛ پارامترهایی همچون:

روابط تجاری و اقتصادی

ساختار اقتصادی

تولید ناخالص ملی

درآمد سرانه

نرخ رشد

درصد صادرات به تولید ناخالص داخلی

درصد واردات به تولید ناخالص داخلی

جریان ورود به خروج سرمایه

عضویت در سازمان ها و موافقت نامه های منطقه ای

شدت نیاز به کالاهای استراتژیک مانند نفت و نظایر آن.

نقش دولت و مردم در تحقق اقتصاد مقاومتی

شناسایی نقاط ضعف کشور در اقتصاد مقاومتی و تبدیل آن به نقاط قوت، یکی دیگر از الزامات کشور در رسیدن به جایگاه واقعی خویش در عرصه جهانی است که برای تحقق آن باید همکاری نزدیکی میان دولت و مردم صورت گیرد.

نقش دولت

دولت در شرایط امروز اقتصاد ایران، بزرگترین مأموریت را دارد. هر یک از سیاست هایش از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است؛ هزینه فرصت ها به شدت بالاست و نیاز به هوشمندی و دقت خاصی از ناحیه دولت احساس می شود.

از جمله سیاست های مناسب از ناحیه دولت در جهت تحقق اقتصاد مقاومتی عبارتند از:

تثبیت نرخ ارز

یکی از ملزومات تحقق اقتصاد مقاومتی، تثبیت قیمت ارز در بازار است. نوسانات موجود در بازار ارز، زمینه نابسامانی در امر تولید، عرضه و مصرف کالا را فراهم می سازد و در یک جمله بازار را دچار اختلال می کند. از این رو دولت به عنوان اصلی ترین مقام تصمیم گیری در سیاست های مالی و ارزی کشور، می تواند بخش قابل توجهی از نوسانات موجود در بازار ارز را با تدابیر پیشگیرانه و اتخاذ سیاست های مناسب به حداقل رسانده تا در آینده، اقتصاد کشور دچار شوک های شدید ناشی از اتخاذ تدابیر سطحی و زود گذر نشود. توزیع مناسب و به اندازه ارز به بازار، با توجه به صنایع و مایحتاج عمومی مردم، تعیین نرخ مرجع مناسب با توجه به شرایط بازار و… می تواند بخشی از تدابیر دوراندیشانه دولت در کنترل قیمت و بازار ارز محسوب شود؛ از این رو لازم است، بخش های تأثیرگذار بر روی بازار با اعتماد به نظرات کارشناسان دلسوز اقتصادی، زمینه را برای تحقق اقتصاد مقاومتی به عنوان شاه کلید عبور ایران از حوادث پیش روی خود، بیش از پیش فراهم نمایند.

اشتغال زائی

اشتغال در کشور امنیت عمومی را به دنبال خواهد داشت که می تواند مشکلات فرهنگی را نیز مرتفع کند. بنابراین ایجاد فرصت های شغلی از سوی دولت امری ضروری تلقی می گردد. در شرایط کنونی افزایش فرصت های شغلی، یکی از الزامات و اقدامات مهم مقامات مسئول در دولت محسوب می شود، چرا که در راستای دستیابی به اقتصاد مقاومتی نیازمند نیروی کار بیشتر در کشور هستیم. از جمله راهکارهای لازم برای رفع موانع اشتغال زائی عبارتند از: “تغییر نگرش دولت به بخش خصوصی، ایجاد امنیت اقتصادی، مبارزه با مفاسد اداری، کنترل مهاجرت از روستاها به شهرها و از شهرهای کوچک به شهر های بزرگ و کنترل اقتصاد زیر زمینی و…”.

ثبات قیمت ها

یکی از زیر ساخت های اقتصاد مقاومتی که به آن توجه کمتری شده است، مسأله تورم است که بعضا نحوه بودجه ریزی و برخی تصمیم گیری ها در نظام پولی و مالی موجب تورم زایی شده است.  تورم در حال حاظر تبدیل به بیماری اقتصادی کشور گردیده و این مسئله باعث شده است که در عرصه بین المللی، صادرات کشور دچار مشکل شود و در طرف مقابل واردات افزایش پیدا کند و دلیل آن بالا بودن قیمت کالاها در داخل کشور است. اقتصاد در شرایط تورمی بازدهی ندارد و به موجب آن تولید داخل افزایش پیدا نمی کند بلکه بیکاری افزایش می یابد و در نتیجه، بالا رفتن نرخ بیکاری در جامعه و افزایش مفاسد اجتماعی، متعاقبا هزینه های اجتماعی، سیاسی و امنیتی کشور افزایش یافته و این مسئله کشور را از تحقق اقتصاد مقاومتی دور خواهد کرد.

نقش مردم

تحقق اقتصاد مقاومتی صرفا با مشارکت مردمی امکان پذیر است. برای بالا بردن مشارکت مردمی باید از هر نوع فعالیت اقتصادی قانونی مردمی استقبال کرد؛ فضایی باید بر کشور و جامعه حاکم گردد که همه مردم خودشان را مولد در اقتصاد و شریک در پیشرفت و مقاومت کشور حس کنند و بر آن ببالند. در نظریه های اقتصادی نقش مردم به عنوان مصرف کنندگان کالاها بسیار حائز اهمیت است.

از مهمترین نقش های مردم در تحقق مقاومت اقتصادی می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

مدیریت مصرف

امروز تعادل در مصرف یک حرکت جهادی است و همه دستگاه های دولتی و غیر دولتی و همچنین آحاد مردم باید موضوع پرهیز از اسراف و استفاده از تولیدات داخلی را جدی بگیرند. جلوگیری از هرگونه اسراف و تبذیر، مهمترین اصل در ارائه یک الگوی اسلامی مصرف است؛ از این رو خداوند در “آیه ۶۷ سوره فرقان”، حرکت در مداری به دور از افراط و تفریط را، راه رسیدن به پایداری دانسته است. پس فرد یا جامعه ای که در مسیر پایداری در مصرف حرکت کند به پایداری در اقتصاد می رسد و جامعه به همان مطلوب یعنی “اقتصاد سالم، شکوفا و مقاومتی” دست خواهد یافت.

قناعت ساده زیستی و دوری از تجملات

امیر مومنان علی(ع)  بهترین اقتصاد و زندگی سالم اقتصادی که آسایش انسان را تأمین کند، اقتصاد مبتنی بر قناعت تعریف می کنند؛ پس قناعت و اقتصاد واقعی به معنای مصرف به مقدار کفایت است که مهم ترین عامل در ایجاد آسایش پایدار و راحتی دانسته شده است. مردم جامعه باید تفکر خود را نسبت به مصرف تغییر دهند و از مصرف گرایی و ریخت و پاش غیر ضروری در همه ی موارد خودداری کنند.

تولید ثروت حلال

تولید ثروت حلال باید در جامعه نهادینه شود و در کنار آن تولید ثروت های کاذب از طریق دلالی به امر مذموم در میان آحاد جامعه مبدل شود.

ترجیح مصرف کالای داخلی بر کالای خارجی

پُرواضح است که مردم حق استفاده از کالای با کیفیت را دارند، ولی ترجیحا باید کالای ساخت داخل را مصرف کنند و این امر نیازمند تحکیم نگاه علمی است، به نحوی که دست اندرکاران عرصه تولید، دولت و دانشگاه ها حلقه ارتباط صمیمی و تعامل پایداری را باید با یکدیگر داشته باشند؛ زیرا صیانت از اعتبار تولید داخلی در عرصه جهانی وظیفه ملی است و منافع زود گذر نباید منفعت ملی را به خطر بیندازند.

موانع و چالش های پیش روی اقتصاد مقاومتی

اقتصاد مقاومتی و اهداف آن باید با جوهره مقاومت پیوند منطقی داشته باشند؛ در این راستا باید چالش های پیش رو را شناسایی و در دایره ای بزرگتر با عنایت به چالش های اقتصاد ملی برای آن برنامه و راه حل ارائه شود.

از جمله این موانع می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

وجود عوامل متعدد بر ایجاد فضای منفی برای جذب سرمایه گذاری داخلی و خارجی

وجود موانع متعدد پیش روی تولید ملی

افزایش نقدینگی و عدم تناسب آن با تولید

تورم بالا و مستمر در کشور

اختلالات متعدد در بازار ارزی کشور

سطح بالای بیکاری و عدم اشتغال پایدار

افزایش مستمر قیمت مسکن و اجاره ها

وابستگی شدید بودجه سالانه کشور به درآمدهای حاصل از فروش نفت خام

کسری بودجه مزمن و پایدار

عدم اجرای کامل سیاست های اصل ۴۴ قانون اساسی در راستای آزاد سازی و خصوصی سازی

وجود نظام مالیاتی ناکارآمد

هدفمند نبودن یارانه ها علی رغم اجرای آن

ناکارایی نظام پولی و بانکی

نوسانات متعدد در شاخص های بورس

ضعف های زیرساختی و گمرک

مشکلات تأمین کالاهای مورد نیاز بخش تولید

عدم حمایت موثر از حقوق تضییع شده مصرف کنندگان

عدم پیشگیری در مواجهه با فساد مالی در دستگاه های دولتی و غیر دولتی

فساد اقتصادی

انجام واردات بی رویه

بروکراسی اداری.

نتیجه گیری و پیشنهاد:

با توجه به بررسی عوامل موثر در اقتصاد مقاومتی باید گفت که تحریم ها نمی تواند خلل مهمی برای کشوری با قدرت جمهوری اسلامی ایران و با این مرزهای گسترده و منابع خدادادی ایجاد کنند؛ کشوری که به خدای متعال اتکا دارد و ملتی استوار و هوشمند است حتما پیروز این میدان خواهد بود.

ایران امروز قادر است با برنامه ریزی، تلاش، تدوین استراتژی ها و اقدامات لازم با محوریت اقتصاد مقاومتی، بخش عمده ای از تهدیدهای امروز را به فرصت تبدیل کند.

راهکارهای ذیل جهت رسیدن به اهداف اقتصاد مقاومتی ضروری است:

نقطه شروع اقتصاد مقاومتی، سیاست گذاری برای اصلاح الگوی مصرف است. مصرف، تولید را جهت می دهد و این دو در کنار هم جهت سرمایه گذاری را مشخص می کنند؛ رونق تولید داخلی و کاستن از وارداتی که می تواند به افول و کم رونقی و توقف واحد های تولیدی داخلی منجر شود، موجب استقلال اقتصادی، قطع وابستگی با خارج و ارتقای تکنولوژی در سطح کلان تر شود.

افزایش بهره وری در تولید، کاهش قیمت تمام شده تولیدات، کیفیت بهتر و خدمات بیشتر در رقابت با تولیدات خارجی و کاهش واردات، حمایت از تولید ملی به ویژه تولیدات استراتژیک

کاهش آمار بیکاری و خشکاندن ریشه های فقر و آسیب های اجتماعی ناشی از بیکاری در جامعه

فعال سازی سیستم های حمایتی پولی و مالی و بیمه ای بخش تولید برای تحرک در اقتصاد داخلی و حمایت از صادرات کالاهای غیر نفتی

افزایش واردات دانش فنی، خطوط تولید و ماشین آلات در ازای کاهش واردات کالاهای مصرفی

توجه به معضل تورم و برقراری یک نظام قابل پیش بینی و قابل مدیریت در قبال شاخص تورم و تطبیق آن با سطح حقوق و دستمزدها

تبدیل تهدیدها به فرصت ها در روند تأمین کالاها، یعنی شکل دهی به عزم ملی در حوزه فناوری و صنعت و تجارت برای ایجاد خودکفایی کامل یا حداقل خود اتکایی در تولید

برقراری ارتباط خاص اقتصادی با برخی از کشورهای دوست و گسترش شرکای تجاری از یک شریک عمده به چند شریک کوچک تر

شکل گیری روحیه جهاد اقتصادی

خودداری از اسراف و ذخیره سازی کالاهای اساسی در ابعاد حجیم توسط دولت و انبارهای کوچک و هدایت شده و هوشمند توسط مردم حتی در زمان صلح و آرامش.

اقتصاد مقاومتی از منظر رهبر معظم انقلاب اسلامی

در چند سال اخیر و با شدت یافتن تحریم های یک جانبه و غیرانسانی غرب علیه جمهوری اسلامی ایران با هدف متوقف کردن برنامه های صلح آمیز هسته ای ایران، واژه ی جدید “اقتصاد مقاومتی” به ادبیات اقتصادی کشور اضافه و به فراخور حال و روز اقتصاد کشورمان مورد بحث قرار گرفته است. این واژه اولین بار در دیدار کارآفرینان با مقام معظم رهبری در شهریور سال ۱۳۸۹ مطرح گردید. در همین دیدار، مقام معظم رهبری “اقتصاد مقاومتی” را معنا و مفهومی از کارآفرینی معرفی و برای نیاز اساسی کشور به کارآفرینی نیز دو دلیل “فشار اقتصادی دشمنان” و “آمادگی کشور برایی جهش” را معرفی نمودند/ ۱

برای مفهوم اقتصاد مقاومتی در همین مدت زمان کم، تعاریف متفاوتی ارائه شده که هر کدام از جنبه ای به این موضوع نگاه کرده اند. در این میان، تعریف جامع و کامل از اقتصاد مقاومتی را خود رهبر فرزانه انقلاب ارائه داده اند. ایشان در دیدار با دانشجویان فرمودند:

“اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که در شرایط فشار، در شرایط تحریم، در شرایط دشمنی ها و خصومت های شدید می تواند تعیین کننده ی رشد و شکوفایی کشور باشد”/ ۲

این مقاله که مشتمل بر بیانات حکیمانه مقام معظم رهبری (مدظله العالی) درباره اقتصاد مقاومتی است به خوانندگان عزیز تقدیم می گردد.

ارکان اقتصاد مقاومتی

الف: مقاوم بودن اقتصاد

وظیفه‌ی همه‌ی ما این است که سعی کنیم کشور را مستحکم، غیر قابل نفوذ، غیر قابل تأثیر از سوی دشمن، حفظ کنیم و نگه داریم؛ این یکی از اقتضائات “اقتصاد مقاومتی” است که ما مطرح کردیم. در اقتصاد مقاومتی، یک رکن اساسی و مهم، مقاوم بودن اقتصاد است. اقتصاد باید مقاوم باشد؛ باید بتواند در مقابل آنچه که ممکن است در معرض توطئه‌ی دشمن قرار بگیرد، مقاومت کند/ ۳

ب: استفاده از همه‌‌ى ظرفیت هاى دولتى و مردمى

بخش خصوصى را باید کمک کرد. اینکه ما “اقتصاد مقاومتى” را مطرح کردیم، خب، خود اقتصاد مقاومتى شرائطى دارد، ارکانى دارد؛ یکى از بخش هایش همین تکیه‌‌ى به مردم است؛ همین سیاست هاى اصل ۴۴ با تأکید و اهتمام و دقت و وسواسِ هرچه بیشتر باید دنبال شود؛ این جزو کارهاى اساسى شماست. در بعضى از موارد، من از خود مسئولین کشور میشنوم که بخش خصوصى به خاطر کم‌‌توانى‌‌اش جلو نمى‌‌آید. خب، باید فکرى بکنید براى اینکه به بخش خصوصى توانبخشى بشود؛ حالا از طریق بانک هاست، از طریق قوانین لازم و مقرراتِ لازم است؛ از هر طریقى که لازم است، کارى کنید که بخش خصوصى، بخش مردمى، فعال شود. بالاخره اقتصاد مقاومتى معنایش این است که ما یک اقتصادى داشته باشیم که هم روند رو به رشد اقتصادى در کشور محفوظ بماند، هم آسیب‌‌پذیرى‌‌اش کاهش پیدا کند. یعنى وضع اقتصادى کشور و نظام اقتصادى جورى باشد که در مقابل ترفندهاى دشمنان که همیشگى و به شکل هاى مختلف خواهد بود، کمتر آسیب ببیند و اختلال پیدا کند. یکى از شرایطش، استفاده از همه‌‌ى ظرفیت هاى دولتى و مردمى است؛ هم از فکرها و اندیشه‌‌ها و راهکارهائى که صاحب نظران میدهند استفاده کنید، هم از سرمایه‌‌ها استفاده شود.

به مردم هم باید واقعاً میدان داده شود. البته در بیانات دوستان به برخى از این حوادثى که ناشى از پیگیرى مفسدین اقتصادى و مفاسد اقتصادى است، اشاره شد. واقعاً نمی شود ما کار اقتصادىِ درست و قوى بکنیم، اما با مفاسد اقتصادى مبارزه نکنیم؛ این واقعاً نشدنى است. همان چند سال پیش هم که من راجع به این قضیه بحث کردم و مطالبى را به مسئولین کشور گفتم، به همین نکته توجه داشتم، که تصور نشود ما می توانیم سرمایه‌‌گذارى مردمى و کار سالم مردمى داشته باشیم، بدون مبارزه‌‌ى با مفاسد اقتصادى؛ و تصور نشود که مبارزه‌‌ى با مفاسد اقتصادى موجب می شود که ما مشارکت مردم و سرمایه‌‌گذارى مردم را کم داشته باشیم؛ نه، چون اکثر کسانى که می خواهند وارد میدان اقتصادى بشوند، اهل کار سالمند، مردمان سالمى هستند؛ حالا یکى دو نفر هم آدم هاى ناسالم پیدا می شوند. باید با چشم هاى تیزبین، ریزبین و دوربین مراقبت کنید که کسانى نیایند به عنوان ایجاد اشتغال و ایجاد کار و کارآفرینى تسهیلات بانکى بگیرند، اما کارآفرینىِ واقعى انجام نگیرد. این را باید مراقبت کنید؛ هم شما مراقبت کنید، هم قوه‌‌ى قضائیه مراقبت کند. به نظر من همکارى قوه‌‌ى مجریه و قوه‌‌ى قضائیه در اینجا یک کار بسیار لازمى است/ ۴

ج: حمایت از تولید ملى

یک رکن دیگر اقتصاد مقاومتى، حمایت از تولید ملى است؛ صنعت و کشاورزى. خب، آمارهائى که آقایان می دهند، آمارهاى خوبى است؛ لیکن از آن طرف هم از داخل دولت، خود مسئولین به ما می گویند که بعضى کارخانه‌‌ها دچار مشکلند، اختلال دارند، در بعضى جاها تعطیلى صنایع وجود دارد، گزارش هاى گوناگونى به ما میرسد، خود شما هم گزارش می دهید؛ یعنى من گزارش هاى دیگر هم دارم، اما اتکاء من به گزارش هاى دیگران نیست؛ گزارش هاى خود شما هم هست که به دست ما می رسد. خب، باید این را علاج کرد. این ها طبعاً ایجاد اشکال می کند. اگر چنانچه همین بخش دوم قضیه یعنى آن نیمه‌‌ى خالى لیوان نمیبود، شما امروز از لحاظ رونق اقتصادى، وضع بهترى را در کشور ارائه می کردید و کمک هاى بیشترى به مردم می شد. بالاخره حمایت از تولید ملى، آن بخشِ درونزاى اقتصاد ماست و به این بایستى تکیه کرد.

واحدهاى کوچک و متوسط را فعال کنید. البته خوشبختانه واحدهاى بزرگ ما فعالند، خوبند و سوددهى‌‌شان هم خوب است، کارشان هم خوب است، اشتغالشان هم خوب است؛ عمده‌‌ى واحدهاى بزرگ ما وضعشان اینجور است؛ لذا همان طور که گفتید، محصول سیمانمان، محصول فولادمان، محصولات عمده‌‌ى اینجورى‌‌مان خوب است، لیکن باید به فکر واحدهاى متوسط و کوچک باشید؛ این ها خیلى مهم است، این ها در زندگى مردم تأثیرات مستقیم دارد/ ۵

د: مدیریت منابع ارزى

مسئله‌‌ى منابع ارزى هم مسئله‌‌ى مهمى است؛ که خب، حالا آقایان توجه دارید. روى این مسئله دقت کنید، خیلى باید کار کنید. واقعاً باید منابع ارزى را درست مدیریت کرد. حالا اشاره شد به ارز پایه؛ در این زمینه هم حرف هاى گوناگونى از دولت صادر شد. یعنى در روزنامه‌‌ها از قول یک مسئول، یک جور گفته شد؛ فردا یا دو روز بعد، یک جور دیگر گفته شد؛ نگذارید این اتفاق بیفتد. واقعاً یک تصمیم قاطع گرفته شود، روى آن تصمیم پافشارى شود و مسئله را دنبال کنید. به هر حال منابع ارزى باید مدیریت دقیق بشود/ ۶

ه: مدیریت مصرف

یک مسئله هم در اقتصاد مقاومتى، مدیریت مصرف است. مصرف هم باید مدیریت شود. این قضیه‌‌ى اسراف و زیاده‌‌روى، قضیه‌‌ى مهمى در کشور است. خب، حالا چگونه باید جلوى اسراف را گرفت؟ فرهنگ‌‌سازى هم لازم است، اقدام عملى هم لازم است. فرهنگ‌‌سازى‌‌اش بیشتر به عهده‌‌ى رسانه‌‌هاست. واقعاً در این زمینه، هم صدا و سیما در درجه‌‌ى اول و بیش از همه مسئولیت دارد، هم دستگاه‌‌هاى دیگر مسئولیت دارند؛ باید فرهنگ‌‌سازى کنید. ما یک ملت مسلمانِ علاقه‌‌مند به مفاهیم اسلامى هستیم، اینقدر در اسلام اسراف منع شده، و ما متأسفانه در زندگى‌‌مان اهل اسرافیم!؛ بخش عملیاتى‌‌اش هم به نظر من از خود دولت باید آغاز شود. در گزارش هاى شماها من خواندم، حالا هم بعضى از دوستان اظهار کردند که دولت درصدد صرفه‌‌جوئى است و می خواهد صرفه‌‌جوئى کند؛ بسیار خوب، این لازم است؛ این را جدى بگیرید. دولت خودش یک مصرف‌‌کننده‌‌ى بسیار بزرگى است. شما از بنزین بگیرید تا وسائل گوناگون، یک مصرف‌‌کننده‌‌ى بزرگ، دولت است. حقیقتاً در کار مصرف، صرفه‌‌جوئى کنید؛ صرفه‌‌جوئى، چیز بسیار لازم و مهمى است.

به مصرف تولیدات داخلى هم اهمیت بدهید. در دستگاه شما، در وزارتخانه‌‌ى شما، اگر کار جدیدى انجام می گیرد، اگر چیز جدیدى خریده می شود، اگر همین اقلام روزمره‌‌اى که مورد نیاز وزارتخانه است، تهیه می شود، سعى کنید همه‌‌اش از داخل باشد؛ اصرار بر این داشته باشید؛ خود این، یک قلم خیلى بزرگى می شود. اصلاً ممنوع کنید و بگوئید هیچ کس حق ندارد در این وزارتخانه جنس خارجى مصرف کند. به نظر من این ها می تواند کمک کند/ ۷

تبیین اقتصاد مقاومتى

در زمینه‌ى مسائل اقتصادى، “اقتصاد تهاجمى” را مطرح کردند؛ عیبى ندارد. بنده فکر اقتصاد تهاجمى را نکردم. اگر واقعاً یک تبیین دانشگاهى و آکادمیک نسبت به اقتصاد تهاجمى به قول ایشان، مکمل اقتصاد مقاومتى وجود دارد، چه اشکالى دارد؟ آن را هم مطرح کنیم. آنچه که به نظر ما رسیده، اقتصاد مقاومتى بوده. البته اقتصاد مقاومتى فقط جنبه‌ى نفى نیست؛ اینجور نیست که اقتصاد مقاومتى معنایش حصار کشیدن دور خود و فقط انجام یک کارهاى تدافعى باشد؛ نه، اقتصاد مقاومتى یعنى: “آن اقتصادى که به یک ملت امکان می دهد و اجازه می دهد که حتّى در شرائط فشار هم رشد و شکوفائى خودشان را داشته باشند”. این یک فکر است، یک مطالبه‌ى عمومى است. شما دانشجو هستید، استاد هستید، اقتصاددان هستید؛ بسیار خوب، با زبان دانشگاهى، همین ایده‌ى اقتصاد مقاومتى را تبیین کنید؛ حدودش را مشخص کنید؛ یعنى آن اقتصادى که در شرائط فشار، در شرائط تحریم، در شرائط دشمنى‌ها و خصومت هاى شدید می تواند تضمین کننده‌ى رشد و شکوفائى یک کشور باشد/ ۸

اقتصاد مقاومتى شعار نیست

هم دانشگاه‌‌‌ها، هم دستگاه‌‌‌هاى دولتى، هم آحاد مردمى که خوشبختانه توانائى و استعداد این کار را دارند، چه از لحاظ علمى، چه از لحاظ توانائى‌‌‌هاى مالى، باید تلاش کنند مسئولیت زمان خود و مقطع تاریخى حساس خود را بشناسند و به آن عمل کنند. این که ما عرض کردیم “اقتصاد مقاومتى”، این یک شعار نیست؛ این یک واقعیت است. کشور دارد پیشرفت می کند. ما افق هاى بسیار بلند و نویدبخشى را در مقابل خودمان مشاهده می کنیم. خب، بدیهى است که حرکت به سمت این افق ها، معارض ها و معارضه‌‌‌هائى هم دارد. بعضى از این معارضه‌‌‌ها انگیزه‌‌‌هاى اقتصادى دارد، بعضى انگیزه‌‌‌هاى سیاسى دارد، بعضى منطقه‌‌‌اى است، بعضى بین‌‌‌المللى است. این معارضه‌‌‌ها در مواردى هم منتهى می شود به همین فشارهاى گوناگونى که مشاهده می کنید؛ فشارهاى سیاسى، تحریم، غیر تحریم، فشارهاى تبلیغاتى این ها هست، لیکن در لابه‌‌‌لاى این مشکلات، در وسط این خارها، گام هاى استوار و همت ها و تصمیم هائى هم وجود دارد که بناست از وسط این خارها عبور کند و خودش را به آن نقطه‌‌‌ى مورد نظر برساند؛ وضع کشور الان اینجورى است/ ۹

نقش شرکت هاى دانش‌‌بنیان در اقتصاد مقاومتی

یک مسئله‌‌ى دیگر در سرفصل اقتصاد مقاومتى، اقتصاد دانش‌‌بنیان است… این بخش شرکت هاى دانش‌‌بنیان و فعالیت هاى اقتصادى دانش‌‌بنیان خیلى جاده‌‌ى باز و امیدبخشى است. ما استعدادهاى برجسته‌‌اى داریم که می توانند در این مورد کمک کنند/ ۱۰

ما باید هر کدام نقش خودمان را بشناسیم و آن را ایفاء کنیم. یکى از بخش هاى ما، اقتصاد است و خاصیت اقتصاد در یک چنین شرائطى، اقتصاد مقاومتى است؛ یعنى اقتصادى که همراه باشد با مقاومت در مقابل کارشکنى دشمن، خباثت دشمن؛ دشمنانى که ما داریم. به نظر من یکى از بخش هاى مهمى که می تواند این اقتصاد مقاومتى را پایدار کند، همین کار شماست، همین شرکت هاى دانش‌‌‌بنیان است؛ این یکى از بهترین مظاهر و یکى از مؤثرترین مؤلفه‌‌‌هاى اقتصاد مقاومتى است، این را باید دنبال کرد/ ۱۱

هدف دشمن از فشارهای اقتصادی

یک واقعیت دیگر هم این است که اگر کشور در مقابل فشارهاى دشمن از جمله در مقابل همین تحریم ها و از این چیزها مقاومت مدبرانه بکند، نه فقط این حربه کُند خواهد شد، بلکه در آینده هم امکان تکرار چنین چیزهائى دیگر وجود نخواهد داشت؛ چون این یک گذرگاه است، این یک برهه است؛ کشور از این برهه عبور خواهد کرد. این چیزهائى که الان آنها تهدید می کنند، تحریم می کنند، جز آمریکا و جز رژیم صهیونیستى، هیچ کس ذى‌نفع از این تحریم ها نیست. دیگران را با زور و با فشار و با رودربایستى و با این چیزها وارد میدان کردند. خب، پیداست که زور و فشار و رودربایستى نمی تواند خیلى ادامه پیدا کند یک مدتى است، شاهدش هم این است که مجبور شدند ۲۰ تا کشور را از همین تحریم هاى نفتى و امثال این ها استثناء کنند!، دیگرانى هم که استثناء نشدند، خودشان مایل نیستند، و بیش از آنچه که ما بخواهیم یا همان اندازه که ما می خواهیم، آنها دنبال راه‌حل می گردند، بنابراین بایستى مقاومت کرد.

ما باید مسائل کشور را با این دید نگاه کنیم؛ آرمان ها جلوى چشم ما باشد؛ واقعیت هاى تشویق‌کننده جلوى چشم ما باشد؛ در مورد واقعیت هاى منفى که در واقع در بعضى موارد واقعیت‌سازى است، واقعیت‌نمائى است دچار اشتباه نشویم. البته توان دشمن را دست‌کم نگیریم، سهل‌انگارى و ساده‌انگارى نکنیم؛ مسئله، مسئله‌ى اساسى و مهمى است. شما مثل یک ریاضیدانى که می خواهد یک مسئله‌ى مهم ریاضى را حل کند، بر سر این مسئله تلاشتان را به کار ببرید و مسئله را حل کنید؛ شما ریاضیدان با استعدادى هستید، این هم یک مسئله‌ى ریاضى است. اینجورى باید با مسائل گوناگون برخورد کنید. خوشبختانه انسان مشاهده می کند که همین روحیه هم در دستگاه‌هاى گوناگون وجود دارد. به مسئله‌ى اقتصاد باید با این دید نگاه کرد.

ما چند سال پیش “اقتصاد مقاومتى” را مطرح کردیم. همه‌ى کسانى که ناظر مسائل گوناگون بودند، می توانستند حدس بزنند که هدف دشمن، فشار اقتصادى بر کشور است. معلوم بود و طراحى‌ها نشان میداد که این ها می خواهند بر روى اقتصاد کشور متمرکز شوند. اقتصاد کشور ما براى آنها نقطه‌ى مهمى است. هدف دشمن این بود که بر روى اقتصاد متمرکز شود، به رشد ملى لطمه بزند، به اشتغال لطمه بزند، طبعاً رفاه ملى دچار اختلال و خطر شود، مردم دچار مشکل شوند، دلزده بشوند، از نظام اسلامى جدا شوند؛ هدف فشار اقتصادى دشمن این است، و این محسوس بود؛ این را انسان می توانست مشاهده کند/ ۱۲

منظومه‌ى کامل اقتصادی

من سال ۸۶ در صحن مطهر على‌بن‌موسى‌الرضا (علیه الصّلاه و السّلام) در سخنرانىِ اول سال گفتم که این ها دارند مسئله‌ى اقتصاد را پیگیرى می کنند؛ بعد هم آدم می تواند فرض کند که این شعارهاى سال حلقه‌هائى بود براى ایجاد یک منظومه‌ى کامل در زمینه‌ى مسائل اقتصاد؛ یعنى “اصلاح الگوى مصرف”، مسئله‌ى جلوگیرى از اسراف، مسئله‌ى همت مضاعف و کار مضاعف، مسئله‌ى جهاد اقتصادى، و تولید ملى و حمایت از کار و سرمایه‌ى ایرانى. ما این ها را به عنوان شعارهاى زودگذر مطرح نکردیم؛ این ها چیزهائى است که می تواند حرکت عمومى کشور را در زمینه‌ى اقتصاد ساماندهى کند، می تواند ما را پیش ببرد؛ ما باید دنبال این راه باشیم/ ۱۳

الزامات اقتصاد مقاومتى

مسئله‌ى اقتصاد مهم است؛ اقتصاد مقاومتى مهم است. البته اقتصاد مقاومتى الزاماتى دارد. مردمى کردن اقتصاد، جزو الزامات اقتصاد مقاومتى است. این سیاست هاى اصل ۴۴ که اعلام شد، می تواند یک تحول به وجود بیاورد و این کار باید انجام بگیرد. البته کارهائى انجام گرفته و تلاش هاى بیشترى باید بشود. بخش خصوصى را باید توانمند کرد؛ هم به فعالیت اقتصادى تشویق بشوند، هم سیستم بانکى کشور، دستگاه‌هاى دولتى کشور و دستگاه‌هائى که می توانند کمک کنند مثل: “قوه‌ى مقننه و قوه‌ى قضائیه” کمک کنند که مردم وارد میدان اقتصاد شوند.

کاهش وابستگى به نفت یکى دیگر از الزامات اقتصاد مقاومتى است. این وابستگى، میراث شوم صد ساله‌ى ماست. ما اگر بتوانیم از همین فرصت که امروز وجود دارد، استفاده کنیم و تلاش کنیم نفت را با فعالیت هاى اقتصادىِ درآمدزاى دیگرى جایگزین کنیم، بزرگترین حرکت مهم را در زمینه‌ى اقتصاد انجام داده‌ایم. امروز “صنایع دانش‌بنیان” از جمله‌ى کارهائى است که می تواند این خلأ را تا میزان زیادى پُر کند. ظرفیت هاى گوناگونى در کشور وجود دارد که می تواند این خلأ را پُر کند. همت را بر این بگماریم؛ برویم به سمت این که هرچه ممکن است، وابستگى خودمان را کم کنیم/ ۱۴

اقتصاد مقاومتى و مدیریت مصرف

مسئله‌ى مدیریت مصرف، یکى از ارکان اقتصاد مقاومتى است؛ یعنى مصرف متعادل و پرهیز از اسراف و تبذیر. هم دستگاه‌هاى دولتى، هم دستگاه‌هاى غیر دولتى، هم آحاد مردم و خانواده‌ها باید به این مسئله توجه کنند؛ که این واقعاً جهاد است. امروز پرهیز از اسراف و ملاحظه‌ى تعادل در مصرف، بلاشک در مقابل دشمن یک حرکت جهادى است؛ انسان می تواند ادعا کند که این اجر “جهاد فى‌سبیل‌اللّه‌” را دارد.

یک بُعد دیگرِ این مسئله‌ى تعادل در مصرف و مدیریت مصرف این است که ما از “تولید داخلى” استفاده کنیم؛ این را همه‌ى دستگاه‌هاى دولتى توجه داشته باشند، دستگاه‌هاى حاکمیتى مربوط به قواى سه‌گانه، سعى کنند هیچ تولید غیر ایرانى را مصرف نکنند؛ همت را بر این بگمارند. آحاد مردم هم مصرف تولید داخلى را بر مصرف کالاهائى با مارک هاى معروف خارجى که بعضى فقط براى نام و نشان، براى پُز دادن، براى خودنمائى کردن، در زمینه‌هاى مختلف دنبال مارک هاى خارجى می روند ترجیح بدهند. خود مردم راه مصرف کالاهاى خارجى را ببندند.

به نظر ما طرح هاى “اقتصاد مقاومتى” جواب می دهد. همین مسئله‌ى سهمیه‌بندى بنزین که اشاره کردند، جواب داد. اگر چنانچه بنزین سهمیه‌بندى نمی شد، امروز مصرف بنزین ما از صد میلیون لیتر در روز بالاتر می رفت. توانستند این را کنترل کنند که خب، امروز در یک حد خیلى خوبى هست. حتّى باید جورى باشد که هیچ به بیرون نیازى نباشد، که الحمدللّه‌ نیست. تحریم بنزین را در برنامه داشتند؛ اقتصاد مقاومتى تحریم بنزین را خنثى کرد و بقیه‌ى چیزهائى که مورد نیاز کشور است.

هدفمند کردن یارانه‌ها هم در جهت شکل دادن به اقتصاد ملى است که این ها می تواند هم رونق ایجاد کند در تولید، در اشتغال و هم موجب رفاه شود؛ این ها مایه‌ى رشد تولید کشور، رشد اقتصادى کشور، مایه‌ى اقتدار یک کشور است. با رشد تولید، یک کشور در دنیا اقتدار حقیقى و آبروى بین‌المللى پیدا می کند. این کار بایستى به انجام برسد/ ۱۵

استفاده‌ى حداکثرى از زمان، منابع و امکانات

از زمان باید حداکثر استفاده بشود. طرح هائى که سال هاى متمادى طول می کشید، امروز خوشبختانه با فاصله‌ى کمترى انسان مى‌بیند که فلان کارخانه در ظرف ۲ سال، در ظرف ۱۸ ماه به بهره‌بردارى رسید؛ باید این را در کشور تقویت کرد.

حرکت بر اساس برنامه، یکى از کارهاى اساسى است. تصمیم هاى خلق‌الساعه و تغییر مقررات، جزو ضربه‌هائى است که به “اقتصاد مقاومتى” وارد می شود و به مقاومت ملت ضربه می زند. این را، هم دولت محترم، هم مجلس محترم باید توجه داشته باشند؛ نگذارند سیاست هاى اقتصادى کشور در هر زمانى دچار تذبذب و تغییرهاى بى‌مورد شود/ ۱۶

اهمیت تحقیق در زمینه اقتصاد مقاومتى

یکى از دوستان اطلاع دادند که یک ستاد دانشجوئى براى تحقیق در اقتصاد مقاومتى تشکیل شده؛ کار بسیار جالبى است. اینجور کارهاى عمیق، همان چیزى است که کشور به آن احتیاج دارد. شما باید فکر کنید، مطالعه کنید، تحقیق کنید؛ این تحقیق ها اگر به درد آن دستگاه مسئول هم نخورد یا به کار او نیاید یا نپسندد، قطعاً به کار شما مى‌آید و به درد شما می خورد. این، کار بسیار جالبى است.

همچنین یکى دیگر از دوستان اطلاع دادند که در دانشگاه شریف مرکز مطالعاتى‌اى تشکیل شده و در این زمینه‌ها کار می کنند؛ این ها بسیار کارهاى مهمى است، این انگیزه‌ى جوان دانشجو و فکور، خیلى براى آینده‌ى کشور مهم است.

البته راه‌حل هائى که گفته شد، بعضى از آنها کاملاً درست است؛ این را هم من به شما عرض بکنم، در همین زمینه‌ى مسائل اقتصادى، پاره‌اى از آنچه که پیشنهاد و مطرح شد، ما اطلاع داریم که مد نظر مسئولین هست؛ درباره‌اش کار می کنند، تصمیم‌گیرى می کنند، اقدام می کنند، منتها همه‌ى اقدام ها یا به اطلاع نمی رسد، یا گفتنى نیست. به هر حال اینجور نیست که مسائل اقتصادى در مد نظر آن مسئولین نباشد/ ۱۷

اقتصاد مقاومتی، معنا و مفهومی از کارآفرینی

دلیل دومِ ما که امروز کار برایمان مهم است، کارآفرینى مهم است، این است که ما امروز در مقابل یک فشار جهانى قرار داریم. دشمنى وجود دارد در دنیا که می خواهد با فشار اقتصادى و با تحریم و با این کارهائى که شماها می دانید، سلطه‌ى اهریمنى خودش را برگرداند به این کشور، هدف این است. یک کشور به این خوبى، با این همه منابع، منابع طبیعى، با این موقعیت سوق‌الجیشى، با همه‌ى امکانات، زیر نگین یک قدرتى در دنیا بوده؛ یک روز انگلیس ها بودند، یک روز آمریکائى‌ها بودند، در واقع نظام سلطه، دستگاه سلطه، امپراتورى سلطه، حالا آمریکا یک گوشه‌اى از این امپراتورى است. این ها مسلط بودند بر این کشور؛ انقلاب دست این ها را کوتاه کرده. سلطه می خواهد برگردد به این کشور؛ همه‌ى این تلاش ها براى این است، مسئله‌ى انرژى هسته‌اى بهانه است. آن کسانى که خیال می کنند اگر ما مسئله‌ى انرژى هسته‌اى را حل کردیم مشکلات حل خواهد شد، خطا می کنند. مسئله‌ى انرژى هسته‌اى را مطرح می کنند، مسئله‌ى حقوق بشر را مطرح می کنند، مسائل گوناگون را مطرح می کنند، که این ها بهانه است. مسئله، مسئله‌ى فشار است، می خواهند یک ملت را به زانو در بیاورند؛ می خواهند انقلاب را زمین بزنند. یکى از کارهاى مهم همین تحریم اقتصادى است. می گویند: “ما طرفمان ملت ایران نیست!”، دروغ می گویند؛ اصلاً طرف، ملت ایران است. تحریم براى این است که ملت ایران به ستوه بیاید، بگوید آقا ما به خاطر دولت جمهورى اسلامى داریم زیر فشار تحریم قرار می گیریم؛ رابطه‌ى ملت با نظام جمهورى اسلامى قطع بشود، هدف اصلاً این است. البته ملت ما را نمی شناسند؛ مثل همه‌ى موارد دیگر محاسباتشان غلط اندر غلط است. از نظر نظام سلطه، گناه بزرگ ملت ایران این است که خودش را از زیر بار سلطه آزاد کرده؛ می خواهند مجازات کنند به خاطر این گناه، که چرا خودت را از زیر بار سلطه، اى ملت! آزاد کرده‌اى. این ملت راه را پیدا کرده. اصلاً محاسباتشان اشتباه است؛ نمی فهمند چه کار باید بکنند و چه کار دارند می کنند. خب، اما فشار مى‌آورند؛ فشار اقتصادى از راه تحریم ها.

ما باید یک اقتصاد مقاومتىِ واقعى در کشور به وجود بیاوریم. امروز کارآفرینى معناش این است. دوستان درست گفتند که ما تحریم ها را دور می زنیم؛ بنده هم یقین دارم. ملت ایران و مسئولین کشور تحریم ها را دور می زنند، تحریم‌کنندگان را ناکام می کنند؛ مثل موارد دیگرى که در سال هاى گذشته در زمینه‌هاى سیاسى بود که یک اشتباهى کردند، یک حرکتى انجام دادند، بعد خودشان مجبور شدند برگردند، یکى یکى عذرخواهى کنند. چند مورد یادتان هست لابد دیگر. حالا جوان ها نمی دانند. در این ۱۰، ۲۰ سال اخیر، از این کارها چند بار انجام دادند، این دفعه هم همین جور است؛ البته تحریم براى ما جدید نیست، ما ۳۰ سال است تو تحریمیم. همه‌ى این کارهائى که شده است، همه‌ى این حرکت عظیم ملت ایران، در فضاى تحریم انجام گرفته؛ بنابراین کارى نمی توانند بکنند. خب، ولى این دلیلى است براى همه‌ى مسئولان و دلسوزان کشور که خود را موظف بدانند، مکلف بدانند به ایجاد کار، به تولید، به کارآفرینى، به پُر رونق کردن روزافزون این کارگاه عظیم؛ که کشور ایران حقیقتاً امروز یک کارگاه عظیمى است؛ همه خودشان را باید موظف بدانند/ ۱۸

 پی‌نوشت‌ها:

۱- بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از کارآفرینان سراسر کشور؛ ۱۳۸۹/۶/۱۶

۲- بیانات مقام معظم رهبری در دیدار دانشجویان؛ ۱۳۹۱/۵/۱۶

۳- بیانات مقام معظم رهبری در حرم مطهر رضوی علیه السلام؛ ۱۳۹۲/۱/۱

۴ تا ۷- بیانات مقام معظم رهبری در دیدار رئیس‌جمهوری و اعضاى هیئت دولت؛ ‌۱۳۹۱/۶/۲

۸ و ۹- بیانات مقام معظم رهبری در دیدار دانشجویان؛ ۱۳۹۱/۵/۱۶

۱۰- بیانات مقام معظم رهبری در دیدار رئیس‌جمهوری و اعضاى هیئت دولت؛ ‌۱۳۹۱/۶/۲

۱۱- بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از پژوهشگران و مسئولان شرکت‌های دانش‌بنیان؛ ۱۳۹۱/۵/۸

۱۲ تا ۱۶- بیانات مقام معظم رهبری در دیدار کارگزاران نظام؛ ۱۳۹۱/۵/۳

۱۷- بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از دانشجویان؛ ۱۳۹۰/۵/۱۹

۱۸-  بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از کارآفرینان سراسر کشور؛ ۱۳۸۹/۶/۱۶

منابع:

پایگاه حوزه

کتاب “اقتصاد مقاومتی، سکوی پیشرفت و عدالت”؛ گروه پژوهشی اقتصاد مقاومتی؛ پژوهشگران موسسه خاکریز ایمان و اندیشه؛ نشر خیزش نو.

کتاب “اقتصاد مقاومتی؛ زمینه ها و راهکارها”؛ عباسعلی اختری؛ نماینده تهران در ششمین دوره مجلس شورای اسلامی؛ نشر امیر کبیر.

داود قنبری

گردآوی، تکمیل و تنظیم:

سایت مأموریت+؛ در توضیح بر اقتصاد مقاومتی.