آنچه می‌تواند باعث اصالت و هویت شود و به رشد و پیشرفت جامعه کمک نماید فرهنگ عمومی‌ست. شخصیت اجتماعی مردم یک جامعه نیز در فرهنگ عمومی آن خلاصه می‌شود. جهان‌بینی و مسیر حرکت به‌سوی رشد و پیشرفت و تعالی یا پسرفت و عقب‌افتادگی و افول نیز تحت تأثیر فرهنگ عمومی هر جامعه است

فرهنگ عمومی یک پدیده‌ی اجتماعی‌ست و به‌معنای نوع رفتار و گفتار غالب و گسترده‌ای می‌باشد که در میان عموم مردم یک جامعه رواج و رسوخ دارد و شاملِ ارزش‌ها، عقاید و باورهایی می‌شود که رفتار و گفتار عمومی مردم را در سطح جامعه شکل می‌دهد و عموم افراد به خواست خودشان به آن پایبند هستند و آن را رعایت می‌کنند. بر این اساس فرهنگ عمومی از سه بخش اصلیِ ارزش‌ها، عقاید و باورها تشکیل شده و آداب و رسوم، زبان و گویش، نوع ارتباط و تعامل، منش و خصائل، پوشش، ادبیات و هنر و معماری، دین و آئین‌ها و افسانه و اسطوره و تمامی هنجارها همگی زیرمجموعه‌ی فرهنگ عمومی قرار می‌گیرند و راهنمای فکر و عمل انسان‌ها برای رفع نیازهایشان در یک جامعه‌ی بزرگ، قوم و ملت می‌باشند

همه‌ی افرادی که از گذشته‌های دور تاکنون در اقصی نقاط دنیا بوده‌اند فرهنگی داشته‌اند به همین خاطر فرهنگ یک پدیده‌ی عام است و هیچ فرد و گروهی را در جامعه‌ی انسانی نمی‌توان پیدا کرد که فرهنگ نداشته باشد. از آنجایی که اقوام و جوامع مختلف به نحوه یکسانی برخوردشان در رفع نیازهای‌شان و برای رفع آن نیازها به دلایل مختلف یکسان نبوده است طبیعتاً فرهنگ خاص خود را بر اساس اقلیمی که در آن زندگی می‌کردند ساخته و پرداخته‌اند و از این‌روست که در جوامع مختلف تنوع فرهنگی به‌چشم می‌خورد. به همین جهت در یک جامعه‌ی بزرگ، قوم یا ملت, بسیاری از ارزش‌ها، عقاید، باورها و در کُل هنجارهای پذیرفته شده از طرف آنها, معیارها و الگوهای رفتاری هستند که گذشته از تکثر فرهنگی قومیت‌های مختلف جامعه, جنبه‌ی عام دارند، همگان آنها را پذیرفته‌اند و در یک کُل اجتماعی به میل خودشان از آنها پیروی می‌کنند

در نهایت فرهنگ عمومی نوعی سبک و شیوه‌‌ی زندگی جمعی است که در طی تجربه‌ و پیشینه‌ی تاریخی اقوام شکل می‌گیرد، قابل بهبود و انتقال به نسل‌های بعد هم می‌باشد

حال که متوجه شدیم فرهنگ عمومی چه اهمیتی دارد و چیست، از اینجا به بعد این نوشتار را به گونه‌ای پیش می‌بریم که فرهنگ عمومی برای تأثیرگذاری بهتر در عصر حاضر کمی به‌روزرسانی شود و جنبه‌های دیگری به آن افزوده شود. جدا از مواردی که در پاراگراف‌های بالا به آنها اشاره شده که فرهنگ عمومی را شکل می‌دهند و جزئی از آن هستند چه مواردی دیگری را می‌توان به فرهنگ عمومی اضافه نمود که برای جوامع مختلف با فرهنگ‌های گوناگون مفید باشد؟

خیلی چیزها اگر به یک فرهنگ عمومی تبدیل شود مفید هستند:

“کسب دانش و علم

خودمراقبتی

نظم و انضباط

تشکیل خانواده و وفاداری به خانواده

کار و تلاش مفید در ساعات کاری^{*وجدان کاری*}

خوداشتغالی و کارآفرینی

شایسته‌سالاری

تولید محصول^{*کالا یا خدمات*} با کیفیت, چه محصول باشد و چه انجام کارهای هنری مختلف

حفظ و نگهداری از محیط زیست

تمیز و مرتب نگه داشتن محیط بیرون از خانه

استفاده از حمل و نقل عمومی

ایستادگی و مبارزه با استکبار و ظلم و ستم”

اگر موارد بالا به فرهنگی عمومی تبدیل شوند نتایج درخشان آن در سطح هر جامعه‌ای و در بین مردم به خوبی دیده خواهد شد

چگونه مواردی که در فرهنگ عمومی مطرح هستند را ارزشمند بدانیم و جدی بگیریم و به آنها عمل کنیم؟

با توجه به چیستی هر چیز و تعریف آن، اهمیت هر موضوع مشخص می‌شود و به ما کمک می‌کند آن را ارزشمند بدانیم و بسته به نوع موضوع کار مفید را در جهت آن انجام دهیم. برای مثال استکبار چیست؟ استکبار وجود نوعی سلطه‌گری در فرد و یا اقلیت محدود زورگو و نفع طلب بر خیل عظیم توده‌های محروم و به ظاهر ضعیف است. نافرمانی از انجام کارهای درست، فخرفروشی، تحقیر مستضعفان، منفعت طلبی، چشم داشتن به اموال و دارایی دیگران، ایجاد ترس و دلهره در اقشار و ملت‌های مختلف، قدرت طلبی و برده بینی دیگران از ویژگی‌های بارز مستکبرین است. نمونه‌های عینی آن دولت‌مردان برخی کشورهای حامی اسرائیل می‌باشند که کارهایی که انجام داده‌اند در طول تاریخ ثبت و ضبط شده است و این روزها بیشتر از قبل مشغول ظلم و ستم در غزه و فلسطین هستند. امام ‌خمینی(ره) با یک درک عمیق و منطقی و با استناد به آیات الهی, مستکبران را افرادی دانسته‌اند که به جهت گناه و کدورت حاصل از طغیان و سرکشی در برابر خداوند دل‌هایشان چرکین شده و زنگار گرفته و از تفکر و تذکر بی‌بهره‌اند بلکه نظر در آیات الهی و شنیدن مواعظ و معارف بر حالت غفلت و استکبار آنان می‌افزاید؛ همان‌طور که حافظ سروده است: “گر جان بدهد سنگِ سیه, لعل نگردد؛ با طینتِ اصلی چه کند, بدگهر افتاد”. امام بر اساس آیات الهی تأکید نموده طبق وعده‌ی خداوند مستضعفان بر مستکبران پیروز خواهند شد و حاکمیت بر زمین در اختیار مستضعفان قرار خواهد گرفت و مستکبران که غاصب‌اند از میان خواهند رفت و با ایستادگی و مبارزه در مقابل مستکبران و استکبارطلبان و از میان برداشتن آنها سلامت و صلح جهانی به دست می‌آید، همان‌طور که در گذشته فرعون، شمر، پهلوی و صدام و امثال آنها با خواری و ذلت از میان رفتند و خداوند در کتاب آسمانی قرآن بیان نموده: “وَسَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ- و ستمکاران به زودى خواهند دانست که ^{*چگونه زیر و زبر می‌شوند*} به چه مکانى باز مى‌گردند/ شعرا- ۲۲۷″. امام علی(ع) نیز فرموده است: “روز انتقام مظلوم از ظالم شدیدتر از روز ستم کردن ظالم بر مظلوم است”، “هیچ چیز در تغییر نعمت‌هاى خداوند و تعجیل انتقام و کیفر او از اصرار بر ظلم و ستم سریع‌تر نیست زیرا خداوند دعاى مظلومان را مى‌شنود و در کمین ستم‌کاران است”، “ظلم در دنیا مایه نابودى و در آخرت موجب هلاکت است”. وقتی ایستادگی و مبارزه با استکبار به یک فرهنگ عمومی در هر جامعه‌ای تبدیل شود مردم و ملت‌های به ظاهر ضعیف از حق و حقوق خود محروم نمی‌شوند و مورد ظلم و ستم قرار نمی‌گیرند

بنابراین با پی بردن به چیستی هر چیز و تعریف آن اهمیت هر موضوع برای‌مان مشخص می‌شود و به ما کمک می‌کند آن را ارزشمند بدانیم و جدی بگیریم و بسته به نوع موضوع کار مفید را در جهت آن انجام دهیم. یک مثال دیگر را مرور می‌کنیم. علم و دانش چیست؟ آگاهی و آموختنی‌های مفیدی که کمک می‌کنند با اجرای آنها زندگی انسان در زمینه‌های مختلف بهبود و کیفیت و رشد پیدا کند. از طرفی علم و دانش باید در خدمت صلح و توسعه باشد تا جامعه‌ی بشری از آن منفعت ببرند. خیلی از ما در هنگام تحصیل تصور کردیم علم و دانش فقط خلاصه به برخی مفاهیم سخت و دشوار و فرمول‌های پیچیده‌ای می‌شد که باید حتما آنها را به شکل کلاسیک یاد می‌گرفتیم و حفظ می‌کردیم تا نمره‌ی خوبی بگیریم و نمی‌دانستیم واقعا به چه درد زندگی‌مان می‌خورند, به همین خاطر از بیشتر آنها گریزان بودیم و آموختن برای‌مان با سختی مطالب پیچیده تعریف شده بود که تمایلی به آموختن آنها نداشتیم، البته ناگفته نماند که اینگونه علم‌ها هم در جای خود مهم و مفید هستند و افراد علاقه‌مند که خداوند مهر آن علوم را در دل آنها انداخته است به آموختن آنها تمایل دارند, اما علم و دانش فقط به آن موارد خلاصه نمی‌شود و هر نوع آگاهی و آموختنیِ مفیدی که باعث بهبود و بالا رفتن کیفیت زندگی و رشدمان شود نوعی علم و دانش است؛ اگر این تعریف را بدانیم آموختن برای‌مان دل‌پذیر می‌شود و علاقه‌مند می‌شویم همیشه در طول عمر آنچه برای‌مان مفید است را بیاموزیم و علم و دانش کسب کنیم و مدام در ابعاد مختلف زندگی^{*شخصی، خانوادگی، کاری و اجتماعی*} رشد و پیشرفت داشته باشیم، به سعادت و کمال برسیم و دنیا و آخرت خود را آباد کنیم. خداوند نیز فرموده است: “قُلْ هَلْ یسْتَوِی الَّذِینَ یعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یعْلَمُونَ- بگو آیا کسانی که می‌دانند و کسانی که نمی‌دانند یکسانند؟/ زمر- ۹”. رسول خدا(ص) در این زمینه به نکته‌ی مهمی اشاره نموده است: “علم افزون از آن است که به شمارش آید, پس هر دانشى را که بهتر است فرا گیرید”. همچنین امام علی(ع) گفته‌اند: “خیرى نیست در دانشى که سود ندارد”، “بهترین دانش- علم آن است که سودمند باشد”، “بهترین علم و دانش‌ها دانستی است که تو را اصلاح کند”. امام کاظم(ع) نیز فرموده‌اند: “شایسته‌ترین علم براى تو آن است که عمل تو جز بدان اصلاح نشود و واجب‌ترین عمل براى تو آن است که در برابرش از تو بازخواست مى‌کنند و لازم‌ترین علم براى تو علمى است که قلب تو را به صلاح آورد و فساد قلب را براى تو آشکار سازد و فرجام آن علمى نیک‌تر است که بر عمل دنیاى تو بیفزاید, پس خود را به علمى مشغول مساز که ندانستن آن زیانت نمى‌رساند و از علمى غافل مشو که ندانستن آن بر نادانى‌ات مى‌افزاید”. سعدی هم در این مورد نظر موافقی دارد: “سعدی بشوی لوحِ دل از نقشِ غیرِ او؛ علمی که ره به حق ننماید جهالت است”. بنابراین زمانی که آموختن علم و دانش در هر نوع از آن مخصوصا علم و دانشی که برای همه مفید است در هر زمان به یک فرهنگ عمومی تبدیل شود سرانه‌ی مطالعه بالا می‌رود، همه‌ی اقشار مختلف جامعه از فواید آن بهره‌مند می‌شوند و زندگی‌ خود و اطرافیان‌شان را بهبود و رشد می‌دهند

دیگر موضوعات هم اینگونه هستند، وقتی چیستی آنها را متوجه شویم اهمیت‌شان را درک می‌کنیم، آنها را ارزشمند می دانیم و تلاش می‌کنیم بسته به نوع موضوع کار مفید را در جهت آن انجام دهیم، اینگونه می‌توانیم فرهنگ عمومی را جدی بگیریم و رعایت کنیم و آن را بهبود دهیم و با عمل به آن از فواید خوب آن بهره‌مند شویم

نکته‌ای که وجود دارد این است که فرهنگ شخص، فرهنگ خانواده و فرهنگ عمومی بر روی هم تأثیر دارند و اگر درست باشند باعث تقویت و هم‌بستگی هم می‌شوند و بر روی افراد مختلف اثر سازنده‌ای می‌گذارند, در نتیجه موجب پیشرفت‌های مختلف می‌شوند

فرهنگ عمومی بسیار گسترده است و سطوح مختلف زندگی فردی، خانوادگی، کاری و اجتماعی و زوایای گوناگونی را در بر می‌گیرد، اهمیت قائل شدن برای آن و بهبود آن باعث حفظ اصالت و هویت داشتن و سبک زندگی سالم می‌شود و آینده‌ی درخشانی را برای هر فرد و جامعه‌ای رقم می‌زند.

۱۴۰۲/۸/۱۹

منبع:

مأموریت+/ مقالات محمد کارگر مزرعه ملا