هر آنچه را خداوند آفریده است دارای فایده ای‌ست که باید در مورد آن بدانیم

و شب یکی از آنهاست

اگر نبود دنیا واژه ای را با وجودش کم داشت که هیچ چیز نمی توانست جای آن را بگیرد

اگر نبود ما تاب و توان روز را نداشتیم که مشغول زندگی و کارهای مختلف شویم

هر چند شب خودش زندگی‌ست, برای آنها که با آن عهد اخوت بسته اند و با آن مثل روز زندگی می کنند

چرا که شب داستان خودش را دارد

انگار برای رفع خستگی و رسیدن به آرامش آفریده شده

و در هر کجای دنیا هر انسان بیداری که به جایی رسیده سَر و سِر و خلوتی با آن داشته و دارد

شب جای خلوت و تنهایی‌ست و با آنکه انسان موجودی اجتماعی‌ست اما همین موجود اجتماعی به خلوت و تنهایی هم نیاز دارد تا به زندگی شخصی‌اش هم سر و سامان بدهد و خود را بسازد و بخشی از مسیر این ساخته شدن از شب می گذرد

چرا که شب عارفانه، شاعرانه و عاشقانه است و ما را به آرامش می رساند

انگار کفاره ی تمام مشغله ها و هیجان های روز را پس می دهد

و در آرامش می توان به خوبی فکر کرد، عبادت کرد، اختراع و کشف کرد

و خداوند ما را، بندگان خود را بسیار به اندیشیدن تشویق کرده است

و در این بین برای انجام این کار حساب شب ها با دیگر ساعت های روز جداست

چون خیلی ارزشمند و شگفت‌انگیز است

در شب ها رازی‌ست که باید آن را دانست

چراکه بسیاری از اتفاقات مهم در شب افتاده اند

پیامبر(ص) در شب به معراج رفت، صحف ابراهیم, تورات, زبور, انجیل و قرآن در شب نازل شدند آن هم در رمضان، شبی وجود دارد به نام شب آرزوها*^{لَیلَهُ الرَّغائِب}*، سرنوشت ما در شب قدر برای یک‌سال از سوی کاتبان الهی نوشته می شود، شب های ماه های رجب, شعبان, رمضان، شب های جمعه در طول سال و شب عید غدیر همگی مهم هستند، چه در روز متولد شده باشیم چه در شب اما شب تولد معروف است و…

به همین خاطر شب پُر از خیر و برکت است اگر از آن به درستی استفاده شود, هم برای خواب و رفع خستگی خوب است و هم برای بیداری و رسیدن به نتایج درخشان کاری، علمی و دینی

امام علی(ع) در خلوت شب ها با آنکه به راز و نیاز مشغول می شد, به انتظار محرومان و یتیمان هم پایان می داد و در آخرین ساعات عمر شریفش اینگونه سفارش کرد: “شما را به خدا یتیمان خود را فراموش نکنید، دهن های آنان را در انتظار غذا قرار ندهید، مواظب باشید که آنان گرسنه نمانند و حقوقشان با وجود شما تباه نگردد”

در شب ها می توان بهتر اندیشید و تصمیمات درست بهتری گرفت، به جای مدام ایراد گرفتن و معلم املاء بودن به فکر دیگران بود و قدمی در رفع مشکلات دیگران برداشت و به این معرفت رسید که خداوند را در همه چیز و همه جا دید, چه در تمام پدیده های الهی، چه در رفع نیاز نیازمندان مختلف و چه در دفاع از مردم مظلوم در هر کجا

ما در پیاله عکس رُخ یار دیده‌ایم؛ ای بی‌خبر ز لذتِ شربِ مدامِ ما

با به فکر دیگران بودن و غم‌خوار همه بودن می توان رشد کرد و به وحدت و یگانگی رسید؛ شهید سید مرتضی آوینی که فصل های مختلفی از زندگی را پشت سر گذاشته بود، در مورد شب قدر گفته بود و با درد آشنا بود و حافظ را هم به خوبی می شناخت جمله ی زیبایی دارد و آن این است “هیچ شنیده ای که مرغی اسیر قفس را هم بر دارد و با خود ببرد!؟”

و وقتی علی(ع) زخم آخر را خورد گفت: “به خدای کعبه رستگار شدم”؛ به آرزوی خود رسید، از قفس دنیا پر کشید, چون دنیا به چشم او نمی آمد و به نوعی گفت: “ای دنیا خدانگهدار که رسید حکم آزادی‌ام امشب” و رفت؛ همان مردی که مالک‌اشتر به اشعث کندی درباره ی او گفت: “شنیدم رفقای نهروانی‌ات فتوا به کفر علی داده‌اند” و عده ای گفته بودند: “مگر علی نماز می خواند!؟”. جورج سمعان جرداق- نویسنده و شاعر گفته بود: “در تاریخ از علی(ع) مظلوم‌تر نمی شناسم”. جرداق که در یک خانواده ی مسیحی ارتدوکس به دنیا آمده بود و پدر و مادر او نیز به امام علی(ع) محبت داشتند درنهایت خود او نیز شیفته ی امیرالمومنین علی‌(ع) شد؛ از کودکی و به واسطه ی برادرش با نهج‌البلاغه آشنا شد، و بخش اعظم این کتاب را از حفظ بود و گفته بود: “من شب‌ها نهج‌البلاغه را زیر متکایم می گذارم و می خوابم”. او در جایی دیگر گفته بود: “من تا الان ۲۰۰ مرتبه نهج‌البلاغه را خواندم و هر بار مطالب جدیدی به دست آوردم”

حتی راه شهادت هم از دل شب می گذرد و هر شهیدی با شب راز و رمزی و خلوتی داشته است, مانند شهیدان امیر سپهبد علی صیاد شیرازی، آیت الله سید محمد باقر صدر و خواهر ایشان بنت‌الهدی و…

در خلوت و تنهایی و سکوت شب می توان فارغ از مشغله های روز از تعلقات دنیا رهایی پیدا کرد؛ امام علی(ع) گفته است: “هرکس که شیفته ی دنیا شود به سه حالت دچار خواهد شد؛ ۱- غم و اندوه دائم, چون اگر به دنیا دست نیابد اندوهگین می شود و اگر به آن دسترسی پیدا کند برای حفظ و افزایش آن اندوه می خورد، ۲- حالت دوم حرص دائم است, یعنی هرچه بیشتر از نعمت های دنیا برخوردار شود سیر نمی شود و در ۳- آخر گرفتار آرزوهای بی پایان می شود”. امام در جایی دیگر پس از تشویق به پرهیزکاری و تلاش برای به دست آوردن بهشت، دنیا را برای مردم اینگونه توصیف می کند: “دنیا برای زندگی همیشگی شما آفریده نشده است بلکه گذرگاهی است که در آن برای آخرت زاد و توشه بردارید، بنابراین برای کوچ کردن از آن آماده باشید و مرکب مناسب مهیا سازید”. امام علی(ع) در پاسخ شخصی که دنیا را نکوهش می کرد فرمودند: “دنیا تو را فریب نداده است, تو خود فریفته دنیا شده ای”؛ حکیم عطار نیشابوری که مانند بسیاری از شاعران دیگر در شعرهایش شب نقش پُر رنگی دارد این حکمت را اینگونه به نظم کشیده است:

“آن یکی در پیش شیر دادگر؛ ذم دنیا کرد بسیاری مگر

حیدرش گفتا که دنیا نیست بد؛ بد توئی زیرا که دوری از خرد

هست دنیا بر مثال کشتزار؛ هم شب و هم روز باید کشت و کار

زانکه عز و دولت دین سر بسر؛ جمله از دنیا توان برد ای پسر

تخم امروزینه فردا بر دهد؛ ور نکاری ای دریغا بر دهد

گر ز دنیا دین نخواهی برد تو؛ زندگی نادیده خواهی مرد تو

دایما در غصه خواهی ماند باز؛ کار سخت و مرد سست و ره دراز

پس نکوتر جای تو دنیای تست؛ زانکه دنیا توشه ی عقبای تست

تو بدنیا در مشو مشغول خویش؛ لیک در وی کار عقبی گیر پیش

چون چنین کردی ترا دنیا نکوست؛ پس برای دین, تو دنیادار دوست

هیچ بیکاری نه بیند روی او؛ کار کن تا ره دهندت سوی او”

“همچو عطار این شرابِ صافِ عشق؛ نوش کن از دستِ ساقی عرب”

وقتی از شب ها به درستی استفاده کنیم، با بزرگان همنشین شویم، بیندیشیم، کارهایی انجام دهیم که باعث رشد درونی‌مان شوند و با خدای خود خلوت کنیم بی‌شک شب ها به ما فرزانگی می دهند

پای یک سری چیزها ماندن استقامت می خواهد که نتایج ارزشمندی را در بر دارد و خلوت شب ها یکی از آنهاست

بیدارى شب شعار پرهیزکاران و خوى مشتاقان است/ امام علی(ع)

هر گنجِ سعادت که خدا داد به حافظ؛ از یُمنِ دعایِ شب و وِردِ سَحَری بود

همانا رسیدن به خدا سفری است که جز با مرکب قرار دادن شب^{*شب زنده}‌^داری*‌ نمی توان به آن دست یافت/ امام حسن عسکری(ع)

مرو به خواب که حافظ به بارگاهِ قبول؛ ز وِردِ نیمِْ شب و درسِ صبحگاه رسید.

۱۴۰۲/۱/۲۵

منبع:

مأموریت+/ مقالات محمد کارگر مزرعه ملا

مطالب مرتبط:

خوشا آنان که پاسی از شب را به عبادت می‌گذرانند، آنان کسانی‌اند که نوری ماندگار به ارث می‌برند/ حضرت عیسی(ع)

شناخت بهتر شب

شب در شعرهای حافظ

نوافل را بجا آور, مخصوصاً نماز شب را که چاره از آن نیست. عجب می‌دارم از آن کس که کمال می‌طلبد اما شب‌زنده‌داری نمی‌کند!. سراغ نداریم که کسی بدون آن به کمالاتی رسیده باشد/ آیت‌الله سید علی قاضی