از مهم‌ترین توانایی‌ها درونی که خداوند آن را در وجود هر انسان قرار داده است تا به وسیله‌ی آن بتواند قضاوت درستی نسبت به انجام هر کار داشته باشد وجدان می‌باشد

این توانایی, حسی درونی برای قضاوت اخلاقی یک واکنش یا رفتار است که با تشخیص درست و غلط, ما را متوجه موضوعات مختلف می‌کند

آنچه که در استفاده صحیح از وجدان مهم است, باورها و اعتقادات و همچنین توانایی تشخیص درست می‌باشد, چون گاهی با باورها و اعتقادات اشتباه و تشخیص نادرست, جای خوب و بد تغییر پیدا می‌کند و وجدان ما یا به خواب می‌رود و یا در جهت غیر درستی فعال می‌شود

زمانی که در میان اعضای خانواده، اقوام و دوستان و افراد مختلف در اجتماع, فردی نیاز به کمک داشته باشد نمی‌توان از کنار آن به سادگی گذشت، انگار چیزی در درونمان به صورت غریزی به ما اجازه نمی‌دهد بی‌تفاوت باشیم و کمکی که از دستمان بر می‌آید را از افراد مختلف دریغ کنیم

زمانی هم که در شغل خود استانداردهای تولید را رعایت می‌کنیم تا محصول با کیفیت، صحیح و سالم و با قیمت مناسب به دست مصرف‌کننده نهایی برسد باز هم پای وجدان در میان است چون با وجود هر نظارتی باز هم می‌توان کم کاری کرد

در اینجور مواقع و بسیاری مواقع دیگر اگر وجدان‌مان بیدار باشد ما را مجاب می‌کند تا تفاوت خوب و بد را بدانیم و کار درست را انجام دهیم حتی با اینکه ممکن است با سختی مواجه شویم و یا از طرفی در شغل‌مان تعداد مشتری و از نظر مالی سود کمتری به دست آوریم

به همین خاطر وجدان تأثیر زیادی در انجام کارهای خوب و دوری از کارهای بد و اشتباه دارد

چه چیز رژیمی را مجاب می‌کند تا به بیمارستان و مسجد و مدرسه و کلیسا که کودکان و افراد معمولی و زخمی و بی‌پناه در آن هستند حمله کند!؟، چه باور و اعتقادی؟، چه منطقی؟ و بدتر از آن کارهای خود را توجیه کند و رسانه‌های دست پرورده تا جایی که می‌توانند مثل همیشه خبرها را وارونه جلوه دهند!؟، و بعد مخاطبی که به این رسانه‌ها دلبسته است و توان تشخیص ندارد را به اشتباه بیندازند و او را به جای طرفداری از مظلوم, طرفدار ظالم کنند!؟. آیا در همه‌ی این موارد پای وجدان در میان نیست!، وجدانی که به خواب رفته و دیگران را هم به خواب دعوت می‌کند!. مالکوم ایکس, در این‌باره گفته است: “اگر مراقب نباشید رسانه‌ها با شما کاری خواهند کرد که از مظلوم متنفر باشید و به ظالم عشق بورزید”

دیکتاتورهای هر زمان چون پرده‌ای بر قلب‌های‌شان حائل شده متوجه کارهای اشتباه خود نیستند تا وقتی که وجدان‌های افراد آگاه و آزاده, آرام آرام بیدار شود و آنها را از قدرت پوشالی‌شان دور کند

در زمان محمد رضا شاه پهلوی, مزدوران این رژیم هم کارهای مختلفی انجام می‌دادند، یکی از آنها حمله به مسجد جامعه و آتش زدن آن بود که باعث شهید و مجروح شدن تعدادی شدند اما این کار و بسیاری کارهای غیر انسانی دیگر پیامدهای سنگینی برای دودمان پهلوی داشت و به مرور زمان وجدان‌ها را بیدار و بیدارتر کرد و موجبات رفتن آنها را از کشور فراهم نمود

اگر انسانی به معنای واقعی آزاد باشد، سواد رسانه‌ای داشته باشد و تحت تأثیر افراد و رسانه‌هایی که جای خوب و بد را با هم عوض می‌کنند قرار نگیرد, هر کجای دنیا که باشد با طرز فکر درست و وجدان بیدار خود همیشه طرفدار افراد نیازمند و ستمدیده است و از آنها به هر روشی که می‌تواند حمایت و دفاع می‌کند تا حقشان بیش از پیش ضایع نشود و به آن برسند

به همین خاطر باید از این توانایی درونی مراقبت کنیم تا با اشتباه مواجه نشویم و از طرفی اجازه ندهیم افرادی ما را به اشتباه بیندازند و از وجدان‌مان در جهت غیر درست استفاده کنند

ما نگوییم بد و میل به ناحق نکنیم؛ جامه کس سیه و دلقِ خود ازرق نکنیم

رقمِ مغلطه بر دفترِ دانش نزنیم؛ سر حق بر ورقِ شعبده ملحق نکنیم/ حافظ

دو مورد از موارد مهمی که در عصر حاضر و آینده کمک می‌کنند اجازه ندهیم از ما سوءاستفاده شود موارد زیر هستند:

۱- شناخت عمیق و دقیق افراد و رسانه‌ها و موضوعات مختلف

۲- انتخاب افراد و رسانه‌ها, مخصوصا رسانه‌های خبری که به وظیفه‌ی خود با در نظر گرفتن وجدان اخلاقی و کاری به درستی عمل می‌کنند

نگاه واقع‌بینانه داشتن و ابراز آن کار سختی نیست، این مورد را حتی افراد به ظاهر نابینا هم با قلب و وجدان بیدارشان می‌دانند که هر کجای دنیا که باشیم هیچ چیز جای توجه به ارزش‌های انسانی و انجام کار و بیان درست و بی‌غرض موضوعات مختلف را نمی‌گیرد

وجدان نتیجه‌ی قلب سلیم دانسته شده و اگر کسی قلب خود را به کارهای نادرست آلوده نکند نسبت به موضوعات مهم بی‌تفاوت نیست و در هنگام قضاوت‌های گوناگون دچار اشتباه نمی‌شود و حتی خودش هم در دو راهی‌های مختلف زندگی که پیش می‌آیند با توجه به مواردی که گفته شد, راه درست را انتخاب می‌کند تا هم برای خودش مفید باشد و هم برای دیگران؛ به همین خاطر امام علی(ع) فرموده است: “از خودت مراقبی بر خویشتن قرار ده” و وجدان می‌تواند آن مراقب باشد

این توانایی درونی قابل پرورش است و تحت تأثیر آموزش و محیط سالم و غیر سالم قرار می‌گیرد، به همین خاطر در زندگی روزمره‌ی بسیاری از ما وجدان می‌تواند نقش مهمی داشته باشد، برای مثال: فروشنده‌ای در هنگام فروش محصولات خود با اشتباه مواجه می شود و مبلغی را کمتر می‌گیرد، مشتری بعد از اینکه متوجه این موضوع می‌شود با اینکه می‌تواند از کنار این موضوع به سادگی بگذرد اما به کسب و کار مراجعه می‌کند و وجه اشتباه شده را برمی‌گرداند، فرزند او نظاره‌گر این جریان است و آن را در خاطر خود حفظ می‌کند؛ برعکس این مورد هم هست, ممکن است فروشنده‌ای به دلایل مختلف مبلغ بیشتری را از مشتری دریافت کرده باشد و آن را پس از دیدار دوباره به او بازگرداند، همکاران او نیز نظاره‌گر این موضوع هستند و این کار بر روی آنها تأثیر مثبتی می گذارد و بسیاری نمونه‌های دیگر که نشان می‌دهد وجدان بیدار و آسوده ارزش زیادی دارد

درست و غلط واژه‌هایی ساده و پیش پا افتاده به نظر می‌رسند اما انتخاب آنها در هر سن و سالی که باشیم نقش مهمی در خودسازی و پیشرفت‌های مختلف‌مان در زندگی دارند، باورها و اعتقادات و توانایی تشخیص درست به ما کمک می‌کند به کمک وجدانی بیدار در انتخاب‌های مختلف اشتباه نکنیم، نسبت به موضوعات مهم بی‌تفاوت نباشیم و همیشه کار درست را انجام دهیم

با توجه به این توانایی درونی بسیار ارزشمند دنیا به جای بهتری برای زندگی تبدیل می‌شود.

۱۴۰۲/۷/۲۸

منبع:

مأموریت+/ مقالات محمد کارگر مزرعه ملا

مطلب مفید و مرتبط:

سبک زندگی اجتماعی و وجدان کاری