در طول مسیر زندگی خواهناخواه با موضوعی مواجه میشویم که نامش “انتقاد” است و این مورد در دو جا به کار میرود، یکی زمانی که از دیگران انتقاد میکنیم و دیگری زمانی که دیگران از ما انتقاد میکنند
انتقاد چیست و چرا اهمیت دارد؟
انتقاد نوعی اظهار نظر است و به معنای بیان ضعفها*کم و کسریها و اشتباهات و معایب* میباشد که برخی اوقات در گفتگوهای روزمره در ابعاد مختلف زندگی*شخصی، خانوادگی و کاری و اجتماعی* به کار میرود و نوعی بازخورد و ارزیابی گرفتن از دیگران و یا بازخورد و ارزیابی دادن به دیگران میباشد که برای اصلاح رفتار و یا عملکردی بیان میشود, به همین خاطر اگر انتقاد سازنده و موثری نباشد ضعفها مورد توجه قرار نمیگیرند، اصلاح نمیشوند و در نتیجه رشد و پیشرفتی هم وجود نخواهد داشت و اگر انتقاد به شکل سازنده و درست بیان شود جنبهای مثبت دارد و موجب تصحیح و پیشگیری از اشتباهات و از طرفی باعث رشد و پیشرفتهای مختلف میشود
اما چگونه انتقاد را به درستی مورد استفاده قرار دهیم که به قول معروف نه سیخ بسوزد و نه کباب!, چون کمتر کسی پیدا میشود که از مورد انتقاد قرار گرفتن خوشش بیاید و انتقاد از دیگران هم سخت است اما خب گاهی چارهای هم جز انتقاد وجود ندارد چراکه به گفتهی افلاطون “افرادی که با ما هم عقیده هستند به ما آرامش میدهند و افرادی که مخالف با عقیدهی ما هستند به ما دانش. آدمی برای لذت بردن از زندگی به آرامش نیاز دارد و برای چگونه زیستن به دانش”. گاهی نیاز است انتقاد را مورد توجه قرار دهیم تا هم برای خودمان مفید باشد و هم برای دیگران
توجه به پیشنیازهای انتقاد و دیگر موارد مهم در آن
۱- قبل از هر چیز بهتر است به این موضوع توجه داشته باشیم که اگر انتقاد, درست و در جا و زمان مناسب و با لحنی خوب باشد و با قصد و قرضهای منفی مانند شماتت و بدگویی و موارد دیگر همراه نباشد بسیار ارزشمند است چون باعث شناخت ضعفهایی که داریم میشود که با آگاهی از آنها و کار بر رویشان باعث رفع آنها خواهیم شد تا به فرد بهتری تبدیل شویم و یا دیگران به فردی بهتر تبدیل شوند. داشتن تعریفی مناسب از انتقاد و توجه به این موارد باعث میشود که اهمیت آن را بدانیم و به درستی انتقاد را مورد استفاده قرار دهیم و از طرفی زمانی که مورد انتقاد قرار میگیریم نه تنها ناراحت نشویم بلکه به نوعی خوشحال هم شویم و از بابت آن مچکر هم باشیم چون گاهی خودمان متوجه نیستیم که چه ضعفهایی داریم و نیاز است دیگران آنها را به ما یادآور شوند تا عملکرد خوبی داشته باشیم
۲- در کنار موارد بالا انتقاد اگر با راهنمایی و در اختیار قرار دادن راهکارهای مناسب همراه باشد تأثیر بیشتری دارد چون به قصد کمک میباشد نه صرفا بیان ضعفها و اینگونه قابل پذیرشتر است. از طرفی وقتی فردی از ما انتقاد میکند اگر این موضوع را در نظر داشته باشیم که انگیزهی راهنماییمان را دارد که کاری را درست و یا درستتر انجام دهیم بهتر با آن کنار میآییم حتی اگر دانسته یا نادانسته در جا و زمان مناسب و با لحن خوبی نیز بیان نشود، در اینجور مواقع بهتر است آن نقد را شخصی برداشت نکنیم و به موضوعی توجه و دقت داشته باشیم که باعث رفع اشتباهی که داریم میشود و رشد و پیشرفتمان را به همراه خواهد داشت
۳- وقتی در هنگام انتقاد فضای آرامی وجود داشته باشد و صحبتها نیز به نوعی دوستانه و با روی خوش و جملات مثبت و سخنان خوب و خوشایند باشد تأثیر انتقاد بهتر و بیشتر میشود. البته این بدان معنا نیست که انتقادی که بیانش اهمیت دارد با گفتار ضعیف کم اهمیت جلوه داده شود و تأثیری که باید را نداشته باشد
۴- زمانی که قبل از انتقاد به ویژگیهای ارزشمند و نکات مثبت فرد مقابل توجه شود تأثیر انتقاد بیشتر خواهد بود و از طرفی پذیرش آن از راحتتر میشود، در اینجا پس از به کار بردن مقدمهای مناسب که باعث رضایت فرد مقابل است انتقادی که داریم را بیان میکنیم. این کار به معنای تملق و چرب زبانی نیست بلکه اول خصوصیات خوب بیان میشود و بعد انتقادی که داریم را ابراز میکنیم. در انتقاد درست و مناسب در کنار اینکه به نقاط قوت توجه میشود به نقاط ضعف نیز اشاره میشود و هدف اصلی از انتقاد راهنمایی و کمک به دیگران است
۵- وقتی از گفتار و رفتاری واضح و مشخص انتقاد شود برای کسی که مورد انتقاد قرار گرفته است این امکان فراهم میشود که منظورمان را به درستی متوجه شود و باعث گفتگویی خوب خواهد شد به جای اینکه به بحثی تبدیل شود که حدود آن مشخص نیست و ممکن است باعث سوءتفاهمهای بیشتر شود. قبل از انتقاد بهتر است این سوالها را از خود بپرسیم که “دقیقا مشکلی که میخواهیم آن را مطرح کنیم چیست، چه چیز را میخواهیم بگوییم، چه تغییر را میخواهیم در فرد مقابل سبب شویم و چگونه موضوع را مطرح کنیم که پذیرفته شود؟”
۶- گاهی هم لازم نیست انتقاد به صورت مستقیم گفته شود و میتوان از این ضربالمثل استفاده کرد که به در گفته میشود تا دیوار بشنود. این مورد نیز اگر به درستی از آن استفاده شود در برخی اوقات راهحل مناسبی برای انتقاد است. اینگونه فرد مقابل متوجه میشود که چه عملکردی داشته است و بهتر است چه کاری را انجام دهد تا آن مشکل حل شود
درست است که در انتقاد جنبههای منفی و معایب مورد توجه قرار میگیرد اما اگر با توجه به آنچه گفته شد باشد و با زاویه و نگرش خوب و مثبتی به آن توجه داشته باشیم باعث بهبود و رشد و پیشرفت خودمان و دیگران میشود
نکتهی بعدی که وجود دارد این است که اگر انتقادی که میشود واقعا درست نباشد و از آن طرف تند و تیز هم باشد چه! آن وقت باید چه کاری انجام دهیم؟
در این جور مواقع بهتر است دلایل منطقی کاری که انجام دادهایم را با لحنی مناسب، واضح و مشخص بگوییم تا فرد مقابل که نظر و دیدگاهی داشته به خوبی متوجه آن شود. کار دیگری که مناسب است در اینجور مواقع انجام ندهیم این است که متقابلا انتقاد منفی نکنیم چون اینگونه موضوع تشدید میشود و متأسفانه برخی افراد به دلایل مختلف دنبال همین هستند ولی این کار هیچ نتیجهی خوبی نخواهد داشت. افرادی که انتقاد غیر معقولی دارند عموما شرایط را درک نمیکنند و به پاسخهای درست توجهای ندارند و در اکثر مواقع با هدف آزار و برانگیختن فرد مقابل انتقاد غیر اصولی انجام میدهند و سخنان نامناسب را مورد استفاده قرار میدهند که بهتر است در این شرایط در صورت نیاز پس از توضیح درست, خود را از بحثهای بیفایده دور نگه داشت. در فضای مجازی به آنها هیتر- hater گفته میشود که در زمان مناسب مقالهای مفصل در مورد آنها خواهیم داشت تا متوجه شویم چگونه باید با آنها مواجه شد چون به هر حال موفقیتها و پیشرفتهایی که کسب میکنیم باعث اذیت شدن برخی میشود و این مورد در مسیر موفقیت و زندگی همه بوده است و میباشد و خواهد بود همانطور که حافظ هم انگار به این موضوع دچار بوده و سروده است “عدو چو تیغ کِشد من سپر بیندازم؛ که تیغِ ما به جز از نالهای و آهی نیست. در بیابان گر به شوقِ کعبه خواهی زد قدم؛ سرزنشها گر کُنَد خارِ مُغیلان غم مخور”. در هر صورت در انتقاد سازنده و انتقاد غیر منصفانه نباید وارد حاشیهها شد و کنارهگیری از اینگونه موارد کار بسیار درستی میباشد
زمانی که انتقاد به درستی انجام شود و به انتقادات مختلف به درستی پاسخ داده شود تأثیرات بسیار مفیدی خواهد داشت و انتقاد درست به معنای اهمیت دادن و اهمیت داشتن برای فرد مقابل است. “هر کس عیب تو را برایت آشکار کند همو دوستدار توست”؛ “برگزیدهترین مردم در نظر تو باید کسی باشد که عیبهای زندگیات را به تو هدیه کند و در تکامل نفس کمک تو باشد”/ امام علی(ع)”
نکتهی دیگری که وجود دارد این است که پذیرش انتقاد از دیگران بین افراد مختلف متفاوت است، برای مثال در بیشتر مواقع انتقاد از طرف افراد خانواده، دوستانی که با هم صمیمی هستند و مدیران کسب و کار در مقایسه با دیگران قابل پذیرشتر است چون متوجه هستیم که انگیزهی آنها راهنمایی و کمک میباشد
هر فرد موفقی در هر زمینهی کاری با انتقاد درست و مناسب توانسته به موفقیتهای بزرگی برسد و رفع ضعفهایی که داریم با انتقاد سازنده ممکن خواهد شد و این مورد در زندگی افراد بزرگ و موفق در زمینههای مختلف دیده میشود، برای مثال شهید مصطفی چمران در سخنی گفتهاند: “آنان که به من بدی کردند مرا هشیار کردند، آنان که از من انتقاد کردند به من راه و رسم زندگی آموختند، آنان که به من بیاعتنایی کردند به من صبر و تحمل آموختند، آنان که به من خوبی کردند به من مهر و وفا و دوستی آموختند؛ پس خدایا به همهی آنانی که باعث تعالی دنیوی و اخروی من شدند خیر و نیکی دنیا و آخرت عطا بفرما”
دکتر علی شریعتی نیز با نقدهای مختلفی که بر موضوعات متنوع داشتند سعیشان بر این بود تا باعث روشن شدن موضوعات مختلف شوند
همچنین انتقاد در محیط کار باعث افزایش کارایی و بهبود عملکرد افراد شاغل در آن میشود. کسب و کارهای مختلفی در این کار پیشقدم هستند و از طرفی بر روی بستهبندی محصولاتی که دارند راههای ارتباطی را برای پیشنهاد و انتقاد قرار میدهند و یا به صورت حضوری نیز از مشتریان احتمالی و نهاییشان جویای این موضوع میشوند؛ این کار یکی از بهترین راهها برای رفع ضعفها، رسیدن به ایدههای جدید، توسعهی محصول و حفظ مشتریان است چون اگر به این موضوع توجه نشود در بازار پُر رقابت امروز مشتریان با دیدن کم و کسریها و اشتباهات و معایبی که ممکن است وجود داشته باشند به راحتی کسب و کار و محصولات مورد نیاز خود را با نمونههای مشابه جایگزین میکنند
انتقاد موضوع با اهمیتی در توسعهی فردی و شغلی است. افرادی که به درستی انتقاد میکنند باعث رشد و پیشرفت دیگران میشوند و افرادی که با انتقادهای سازنده به خوبی مواجه میشوند و آنها را میپذیرند با رفع مشکل و یا رفتار خود موجب موفقیتهای مختلفی میشوند که آیندهی درخشان آنها را در زمینههای مختلف رقم میزند و رشد و پیشرفت بالایی برایشان خواهند داشت، بنابراین اگر از آن به درستی استفاده ببریم در مسیر زندگی موفقتر خواهیم بود.
۱۴۰۳/۴/۱
منبع:
مأموریت+/ مقالات محمد کارگر مزرعه ملا